Jedna już tylko jest kraina taka,
W której jest trochę szczęścia dla Polaka,
Kraj lat dziecinnych! On zawsze zostanie
Święty i czysty, jak pierwsze kochanie,
Nie zaburzony błędów przypomnieniem,
Nie podkopany nadziei złudzeniem,
Ani zmieniony wypadków strumieniem…
Pan Tadeusz – Epilog, A. Mickiewicz
Trudno jest wyobrazić sobie Litwę bez Morza Bałtyckiego i złocistego bursztynu. Są to symbole niedużego kraju podobnego do kropelki bursztynu. Złocisty bursztyn (lit. gintaras), określany mianem “litewskiego złota” jest dla Litwinów czymś więcej niż ozdobnym i leczniczym kamieniem w postaci zastygniętej przed milionami lat żywicy.
Właśnie ze względu na bursztyn Litwa po raz pierwszy została wymieniona w źródłach pisanych przez Tacyta. Ku wybrzeżom Bałtyku wiodły szlaki bursztynowe ze starożytnego Rzymu. Od niepamiętnych czasów był on ceniony jako klejnot, który zaistniał w biżuterii, obrazach oraz innych wyrobach. Kryje się w nim wielka tajemnica przyrody w postaci przekonania, że chroni przed rakiem i łagodzi stres.
Bursztyn na Litwie jest obecny we wszystkim: w nazewnictwie rodzajów piwa, hoteli, festiwali, jest obowiązkową ozdobą wszystkich ludowych strojów kobiecych.
Bursztynowa Litwa kojarzy się z siecią znanych sklepów “Amber” w Wilnie (lit. Vilnius) i “Amberline” w Kownie (lit. Kaunas) oraz z Muzeum bursztynu w Połądze (lit. Palanga), który ilustruje historię powstania jantaru, prezentuje bezcenny zbiór naturalnych form bursztynu oraz zawiera największą w świecie kolekcję inkluzji.
Legenda litewska opowiada o królowej Bałtyku Jurate (lit. Jūratė, jūra – morze), która mieszkała w bursztynowym pałacu na dnie Bałtyku. Rybak Kastitis (lit. Kąstytis) wyławiał zbyt wiele ryb w wodach morskich.
Zasłuchany w dźwięki morza ujrzał w bursztynie i złotych łuskach królową Juratę, która chciała wciągnąć go pod wodę i udusić. Dziewczyna zakochała się w nim i razem spędzali wiele czasu. Zazdrosny bóg ognia i błyskawic Perkun (lit. Perkūnas), zniszczył pałac morski, Juratę zabił, a Kastitisa (lit. Kąstytis) przykuł do podmorskiej skały. Według legendy wyrzucany przez fale bursztyn pochodzi z łez bogini Jurate lub też ze zniszczonego pałacu. Od zawsze szuka się go i wyławia się z fal Morza Bałtyckiego.
Litwa jest znana z ludowego rękodzieła, a snycerstwo (lit. drožyba) od dawna zajmuje wyjątkowe miejsce w rzemiosłach artystycznych kraju. Podczas kiermaszów i jarmarków możemy spotkać najbardziej wyrafinowane ozdoby ukazujące kunszt snycerski jej twórców. Są to ozdoby na wieszakach na ręczniki, malowane drewniane kufry, figurki świętych, wyroby codziennego użytku ozdabiane mistrzowskimi drzeworytami. W państwie zachował się zwyczaj stawiania krzyży i tabliczek przydrożnych i wykonanie rzeźb do tabliczek z wizerunkami Jezusa Chrystusa i Matki Boskiej. Technika rzeźbienia krzyży w drewnie w 2001 roku została umieszczona na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO na Litwie.
W litewskiej Auksztocie, Dzukiji i Żmudzi istnieje kilka żywych wsi etnograficznych, w których nadal są żywe dawne rzemiosła ludowe uprawiane od średniowiecza. Do dziś w kraju Giedymina jest popularne plecionkarstwo, które przeżywa renesans nie tylko w galeriach sztuki. Współcześnie z wikliny i słomy plecionkarze litewscy wytwarzają różnorodne kosze, tace, dzbanki, kwietniki, pojemniki na bieliznę, barwione i malowane miseczki i meble.
Rozpoznawalnym symbolem Litwy jest jej ceramika, szczególnie czarna. Stolicą ceramiki litewskiej są Kurszany (lit. Kuršenai). Miejscowe wyroby ceramiczne wyrabiane są na różny sposób, a pokazy toczenia na kole garncarskim są obecne prawie na wszystkich większych kiermaszach i jarmarkach.
Znany od 4 tysięcy lat len jest symbolem kultury Litwy. Wzmianki o nim spotykamy w najstarszych ludowych pieśniach i legendach. Będąc włóknem o szerokim zastosowaniu jest bardzo związany z tradycją kraju. Niemal każda gospodyni litewska posiadała warsztat tkacki, przy którym zasiadała zimą. Niemal w każdym domu do dziś spotkać można serwety, ręczniki, popularne tkaniny w kraty z lnu, bieliznę pościelową i inne wyroby dekoracyjne. Z tego włókna szyje się również litewskie stroje ludowe.
W Birżach (lit. Biržai) znajduje się największa w krajach bałtyckich fabryka produkcji lnu “Linas”. Co roku w różnych regionach Litwy są organizowane Święta Lnu i Dni Lnu. Do dziś do skarbnicy popularnych imion litewskich wchodzą imiona Linas (lit. linas – len) i Lina.
Obecnie len i ekologiczne wyroby z niego przeżywają na świecie prawdziwy renesans, a najlepsi projektanci litewscy tworzą modne kolekcje odzieżowe.
Jednym z symboli Litwy są drewniaki (lit. klumpės), które powszechnie używano do XX wieku. Są one częścią litewskiego stroju ludowego i upominkiem sprzedawanym prawie w każdym straganie z pamiątkami.
Wynikiem bogatej tradycji historycznej Litwy są obiekty dziedzictwa architektury murowanej: około 900 kościołów, klasztorów i zespołów sakralnych, ponad 600 pałaców magnackich i dworów, 30 miast i osad z ponad 750 – letnią historią, w których zachowały się starówki. To 10 zamków z różnych okresów i 1000 wzgórz zamkowych (tzw. grodzisk zamkowych lit. piliakalniai).
Po przodkach Litwini oddziedziczyli i przekazali bogatą kulturę niematerialną w postaci starodawnych pieśni (dajn litewskich), archaicznych piosenek wielogłosowych (lit. sutartinės od litewskiego słowa sutarti – szukać porozumienia), lamentów pogrzebowych (żale, lit. rudos), legend, tańców, dorocznych kiermaszy i jarmarków (najbardziej znany Kaziuk Wileński), rytuałów świąt Bałtów (rytuał ognia,wody i ziół podczas święta Rosy w Noc Świętojańską), wesołych Zapustów (lit. Uzgavėnės).
Bałtowie od dawna czcili przyrodę. Litewska nieskażona przyroda niczym magnez przyciąga turystów z całego świata.
W najpiękniejszych miejscach utworzono Parki Narodowe (Auksztocki, Żmudzki, Dzukijski) i uzdrowiska: Druskienniki (lit. Druskininkai, druska w j. lit. sól) znane z głębokich tradycji leczniczych oraz Birsztany (lit. Birštonas) znane ze źródeł miniralnych, z picia wód mineralnych i leczniczego błota.
W Trockim Narodowym Parku znajduje się największy w Europie Środkowo-Wschodniej zamek na wyspie.
Historia Litwy jest spleciona z Mierzeją Kurońską (lit. Kuršių nerija), z jej ruchomymi wydmami i jest wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Inne perły dziedzictwa UNESCO – to krzyże litewskie (tradycja rzeźbienia krzyży jako unikalna gałąź sztuki ludowej), obchodzone co cztery lata święta pieśni i tańca (jako tradycja krajów bałtyckich), świadek dawnej cywilizacji – Kiernów (jako ilustracja wymarłej tradycji kulturalnej i cywilizacji) oraz Starówka Wileńska (jako przykład kształtowania się miasta).
Litwa jest krajem teatru, który urasta na potęgę europejską. Światową sławą cieszą się litewscy reżyserzy teatralni. Wśród nich Eimuntas Nekrošius (“Hamlet”, ”Faust”, ”Makbet”, twórca Wileńskiego Teatru Małego, (lit. Vilniaus mažasis teatras)), twórca studia teatralnego “Meno Fortas” Oskaras Koršunovas (w 2001 roku otrzymał nagrodę Unii Teatrów Europejskich za “Tworzenie nowej rzeczywistości teatralnej”) oraz Rimas Tuminas pracujący obecnie kierownikiem artystycznym w Państwowym Akademickim Teatrze im. J. Wachtangowa w Moskwie (“Wujaszek Wania”).
26 km na północ od Wilna znajduje się geograficzne centrum Europy (tzw. geometryczny środek Europy). Tu się mieści Park Europy (ekspozycja pod otwartym niebem składająca się z 90 dzieł sztuki).
Litwa była i jest krainą miodem płynącą. Litewskie miody pitne powróciły do łask na początku XX wieku. Jeden z nich “Suktinis”, otrzymał nazwę od popularnego tańca litewskiego (lit. suktinis – kręcony). Jest to historyczny napój litewski, zachwycający aromatami kwiatu goździka, dębowych żołędzi, kopru, mięty oraz soku z jagód i jałowca o mocy 50%.
Inny miód pitny “Žalgiris’’ (Grunwald) wytwarzany jest z 11 ziół i owoców o mocy 50%.
Narodową dumą jest wytwarzanie alkoholi mocnych. Receptura najbardziej tajemniczej nalewki “Trzy Dziewiątki” (lit. Trejos Devynerios) zachowała się z czasów Witolda. Składa się ona ze składników 9 korzeni, 9 ziół oraz 9 liści kwiatów i owoców.
Na uwagę zasługuje również napój alkoholowy “Starka” (Litewski Produkt Roku 1999).
Największy litewski artystyczny zespół pieśni i tańca “Lietuva” działa od 1940 roku. Stuosobowa grupa artystów odwołuje się do tradycji narodowych tańców i piosenek litewskich. Zadaniem powołanego w 1940 roku zespołu jest troska o tradycyjny litewski repertuar ludowy i jest synonimem patriotyzmu i ojczyzny.
Taniec „Sukutis” zespołu pieśni i tańca „Lietuva”
Zespół zdobył światową sławę dając tysiące koncertów w Litwie i za granicą, zgromadził kolekcję litewskich ludowych strojów regionalnych i stał się synonimem patriotyzmu pełniąc funkcję Ambasadora Litewskiej Kultury na świecie.
Litwini słyną z zamiłowania do koszykówki, która jest dla nich czymś więcej niż sport. Żyje nią cała Litwa. Reprezentacja Litwy demonstruje koszykówkę na najwyższym poziomie oraz ma wielu słynnych koszykarzy i trenerów, imiona których są wpisane na pomniku koszykówki przy głównej hali gry w koszykówkę w Wilnie.
