Litwa jest krajem, gdzie najdłużej w Europie przetrwało pogaństwo. Może dlatego ze szczególną troską pielęgnuje swe dawne tradycje, w których splotły się elementy indoeuropejskie, słowiańskie i chrześcijańskie.
Święto Rosy (lit. Rasos sventė)
Tradycyjnie nazwa święta Rosy (lit. “rasa”; pol. ”rosa”, stąd nazwa święta – lit. Rasos šventė) jest powiązana ze współczesnym znaczeniem tego wyrazu.
Rosa – osad atmosferyczny w postaci kropel wody. Jednak etnolodzy litewscy przypuszczają, że nazwa pochodzi z czasów bardziej odległych, gdy istniało inne znaczenie tego słowa: ”… rosa żytnia – pyłek kwitnącego, unoszącego się podczas kwitnienia żyta …“.
Poganie w sposób wyjątkowy czcili zboże, któremu się poświęcało wiele tradycji i obrzędów, pieśni ludowych, w których szczególne miejsce zajmowała rosa żytnia i jej kwitnienie.
Wierzono, że rosa przed wschodem słońca miała szczególną moc leczniczą, dlatego panny po obudzeniu umywały się rosą i znów szły spać z myślą o przyśnieniu przyszłego męża.
Święto Kupolės
Powiązanie święta z motywami roślinnymi potwierdza również jego druga nazwa “Kupolės” lub “Kupolinės”. Święto ma swoje korzenie w pogaństwie, kiedy terminem “kupolė” nazywano żerdź obrzędową, upiększoną kwiatami, którą wkopywano w środku miejsca świętego. Korona drzewa (lit. kupolė) miała trzy gałęzie. Wierzono, że jedna z nich kwitnie jak słońce, druga – jak księżyc, trzecia – jak gwiazda.
Pierwsza wzmianka o Kupolė pochodzi z latopisu Ipatijewskiego z roku 1262. Nazwę Kupolė spotykamy w dziełach M. Stryjkowskiego i T. Narbutta. Kupolė w mitologii litewskiej była boginią roślin i mądrych kobiet, a jej córka Rasytė – ożywicielką roślin polnych.
Kulminacją obrzędu religijnego Kupolinės było obchodzenie pola zasianego żyta. Święto obrzędowe kończyły tańce, których celem było wymodlić u bogów pogańskich dbałość o zboże podczas kiełkowania oraz dojrzewania.
Święto Kupały i Noc Świętojańska
Święto obchodzone w najkrótszą noc w roku (z 21 na 22 czerwca), Noc Kupały, nakazem Kościoła w X wieku zastąpiono w Noc Świętojańską (z 23 na 24 czerwca). Jej patronem został św. Jan Chrzciciel, którego zaczęto nazywać Kupałą (stworzył chrzest chrześcijański w formie rytualnej kąpieli), a najważniejszym symbolem kwiat paproci, kwiat perunowy, który nigdy nie zakwita. Legendy podają, że mityczny kwiat paproci widzialny jest tylko w okamgnieniu, a w miejscu, w którym zakwita, można znaleźć skarb.
Podczas rodzimego święta Kupolės rozśpiewana i roztańczona młodzież paliła obrzędowe istoty nazywane wiedźmami, by nikomu nie wyrządziły krzywdy. Wierzono, że palenie wiedźm sprzyja urodzajności zboża. W niektórych regionach Litwy słomiane kukły w tę noc tradycyjnie giną w płomieniach do dziś.
Tradycje świętojańskie
Święto łączy w sobie duch całkowicie odmiennych żywiołów – ognia i wody, które w czasach pogańskich były symbolem jedności pierwiastków żeńskiego i męskiego. Kult wody przetrwał w postaci tradycji puszczania wianków na wodę (wianek-symbol dziewictwa), a kąpiel przed wschodem słońca miała chronić przed chorobami. Kult ognia (ogień-symbol życia) zachował się w formie palenia ognisk na kurhanach i wzgórzach. Ogień miał magiczną moc odstraszania złych mocy, demonów i czarownic.
Szczególne miejsce zajmowały zioła świętojańskie, czernice i inne trawki kwitnące na żółto.Wierzono, że mają one wielką moc leczniczą i chronią od wiedźm i złych duchów.
Na terenach Litwy Wschodniej panny stawały plecami do drzewka i rzucały za głowę wianki z ziół świętojańskich. Po ilu rzutach wianek zawisł na drzewku, po tylu latach dziewczyna miała opuścić dom rodzinny.
Na terenach Małej Litwy panny plecionymi wiankami i różnobarwnymi wstążkami upiększały żerdź, zwaną “kupolė”, którą ustawiano w pobliżu łanów zboża lub przy bramie, przez którą je wożono. Pilnowano, aby do końca święta, czyli przez dwie noce i jeden dzień, nikt nie ukradł żadnego wianku. Strzegąc drzewka panny śpiewały pieśni, a pozostałe na drzewku kwiaty dzieliły po równo między sobą.
24 czerwca święto narodowe
Święto Rosy gromadzi tysiące Litwinów na imprezach w całym kraju. Na Litwie dzień 24 czerwca jest świętem narodowym i dniem świątecznym wolnym od pracy (od 2003 roku). Jest to również święto wszystkich Jań i Janów (stąd jeszcze jedna nazwa święta – Joninės).
Związek z dawną tradycją odczuwa się podczas uroczystości, które głównie odbywają się w okolicach Wilna i na kurhanach dawnej stolicy pogańskiej Litwy – Kiernowa.
W Rezerwacie Kulturowym Kiernów usłyszeć można hymn pożegnania ku czci zachodzącego słońca, wziąć udział w korowodach dookoła rozpalanych ognisk, uczestniczyć w skokach przez ogniska i tańcach wokół nich, rzucać wianki na wodę i oczywiście umyć się rosą.
W wileńskich Werkach, wokół LITEXPO, między mostem Zielonym a Białym i na Starówce impreza odbywa się według starych etnicznych tradycji. W programie wiele koncertów litewskich zespołów muzyki ludowej, zabawy sportowe, wróżby, niespodzianki i konkursy.
Noc Świętojańska – noc miłości, uwodzenia i flirtów jest również szansą na podziwianie narodowego ubrania, bogatego folkloru litewskiego oraz ukształtowanych przez stulecia tradycji.
