Każde miasto ma swój początek sięgający „mroków dziejów”. W przypadku Wilna jego historia formalnie rozpoczęła się wraz z pojawieniem się pierwszych listów napisanych w naszym mieście.
Pierwsza połowa XIV wieku była okresem, w którym listy zaczęły być powszechnie stosowane, a sprawy urzędowe załatwiano przede wszystkim korespondencyjnie.
Wilno po raz pierwszy pojawia się na kartach historii w liście Giedymina do papieża Jana XXII, wystawionym 25 stycznia 1323 r. w Święto Nawrócenia św. Pawła Apostoła, będące wówczas jednym z największych świąt chrześcijańskich.
Oryginał tego listu nie przetrwał do naszych czasów i nie znajduje się również w Archiwum Watykańskim. W tym okresie rzadko zachowywano oryginały korespondencji. Zgodnie z obowiązującą wówczas praktyką dokument najpierw trafiał do adresata, a po jego otrzymaniu sporządzano odpis, który wywieszano na drzwiach kościołów, podczas gdy pierwopis przesyłano dalej. Najstarszy znany odpis, sporządzony niezwłocznie po dostarczeniu pisma, przechowywany jest Państwowym Historycznym Archiwum Łotwy w Rydze.
Celem tej korespondencji było przełamanie izolacji państwa litewskiego od świata zachodniego.
Dokument sporządzono w kancelarii książęcej „in civititate nostra Vilna”, w języku łacińskim, gotyckim pismem i czarnym atramentem, po czym wysłano go dalej w świat. Treść została podyktowana minorycie Henrykowi, który następnie przetłumaczył go na łacinę.
List skierowany do wszystkich chrześcijan w Europie, w tym do mieszkańców miast Lubeki, Bremy, Magdeburga, Kolonii „i innych aż po Rzym”. Otwierał on Litwę na przybyszów dobrej woli – rycerzy, kupców, osadników, rzemieślników – oferując im ziemię, zwolnienie z ceł oraz dziesięć lat bez obowiązku płacenia czynszów. Władca litewski deklarował również gotowość nadania osadnikom prawa ryskiego.
Książę litewski deklaruje wsparcie dla biskupów, duchowieństwa i zakonników oraz zapowiada zakładanie kościołów. W dokumencie wspomine są świątynie dominikanów i franciszkanów w Wilnie. Z treści listu wynika rownież, że franciszkanie i dominikanie otrzymali prawo do odprawiania nabożeństw w swoich kościołach.
Dokument, zgodnie z praktyką epoki, zakończono prośbą o modlitwę („orate Deum pro nobis”).
Stanowi on najstarsze znane świadectwo istnienia grodu Giedymina oraz pierwesze dyplomatyczne przesłanie Litwy skierowane do świata chrześcijańskiego.
Bibliografia:
1. Jerzy Wyrozumski „Próba chrystianizcji Litwy w czasach Giedymina” Analecta Cracovensia XIX, 1987
2. Gedimino laiškai, 2023, Lietuvių literatūros ir tautosakos institutas
3. Mečislovas Jučas „Krkščionybės kelias į Lietuvą”, Baltos lankos, 2000
Ostatnia aktualizacja 9 grudnia 2025
