Poniższy tekst jest wstępem do serii tekstów o władcy litewskim Giedyminie.
Następne części:
1. Wielki książę litewski Giedymin
2. Polityka wewnętrzna Giedymina
3. Polityka zewnętrzna Giedymina
Panowanie dynastii Giedyminów przypada na lata 1315-1572, które w świadomości narodowej Litwinów są najbardziej szczytnym okresem historii Litwy. Wśród wielu członków tej wielkiej rodziny znajdziemy Giedymina, Olgierda, Kiejstuta i Witolda.
Historyczne godło rodu-słupy Giedymina – jeden najważniejszych symboli państwa litewskiego (przedstawia trzy słupy, będące prawdopodobnie wersją tamgi, którą kunigasi odznaczali swoje konie).
Wielki książę litewski Giedymin.
Źródło: Lietuvos istorija. Kaunas: Šv. Kazimiero d-ja, 1911.
Giedymin (1275-1341, dziadek Jagiełły i Witolda) objął panowanie w wieku czterdziestu lat. Mianował się królem (rex Lethoviae, Eustoythen, Samaythen, Pleskowe et omnes Ruteni), mimo że nigdy nie był koronowany. Nie był też założycielem rodu, objął rządy po swoim (chyba) bracie Witenisie (biał. Wicień, lit. Vytenis). Oprócz licznych grodów założył dwie kolejne stolice Wielkiego Księstwa Litewskiego: w 1316 r. Troki (lit. Trakai), a w 1323 roku – Wilno (lit. Vilnius). Za panowania tego monarchy Litwa objęła w regionie pozycję mocarstwową.
Wielkie Księstwo Litewskie w pierwszej połowie XIV wieku
Za czasów panowania Giedymina państwo litewskie, utworzone wokół Nowogródka (od drugiej połowy XIII wieku stolicy), otrzymało nazwę Wielkiego Księstwa Litewskiego. Nowogródek, leżący na litewsko-ruskim pograniczu, stał się centrum życia religijnego, a od 1316 roku – rezydencją prawosławnego metropolity litewskiego.
W wiekach XIII i XIV pogańską Litwę zewsząd otaczały ludy chrześcijańskie. Wielkie Księstwo Litewskie w połowie XIV wieku składało się z ziem:
– etnicznie litewskie stanowiły one terytorialnie mniejszą część księstwa, ludność właściwa – litewska stanowiła niewielki procent (10%), używała języka litewskiego (ojczystego) w mowie, panowało pogaństwo, elity posługiwały się językiem ruskim;
– zachodnie i południowe ziemie ruskie zamieszkiwała ludność ruska, gdzie panowało prawosławie.
Litwa etniczna liczyła około 300 000 mieszkańców, ziemie ruskie około 1 700 000 mieszkańców.
Na tych ziemiach zaczął się kształtować słowiański naród Wielkiego Księstwa Litewskiego – Rusinów, odrębny od ruskiej Moskwy. Litwini znaleźli tam system kościelny i piśmiennictwo. Będąc namiestnikami na ziemiach ruskich przyjmowali prawosławie, a kształtujący się język staroruski stał się oficjalnym językiem urzędowym Wielkiego Księstwa Litewskiego.
W klasztorach używano języka staro-cerkiewno-słowiańskiego pochodzenia bułgarskiego. Na dworze władcy i w kancelarii wielkoksiążęcej posługiwano się ruskim językiem urzędowym, w którym w późniejszym okresie spisane zostały Metryka Litewska, Roczniki Litewskie i Statuty Litewskie. Ruski język urzędowy stanowił alternatywę dla piśmiennictwa “bułgarskiego”. Łacina była językiem korespondencji dyplomatycznej z chrześcijańską Europą.
Mimo faktu, że Wielkie Księstwo Litewskie stało się mocarstwem, ustawodawstwo europejskie nie uznawało pogańskiego państwa litewskiego, było ono izolowane politycznie, gospodarczo i kulturowo od chrześcijańskiej Europy. Dlatego rycerstwo z całej Europy napływało do Krzyżaków, aby pod pozorem nawracania na chrześcijaństwo podbić i zrabować Litwę.
Rycerze niemieccy, popierani przez papieża i feudałów zachodnich, budowali zamki i twierdze wzdłuż granicy państwa litewskiego, a po jakimś czasie wznosili fortyfikacje na terenach Wielkiego Księstwa Litewskiego.
Powyższy tekst jest wstępem do serii tekstów o władcy litewskim Giedyminie.
Następne części:
1. Wielki książę litewski Giedymin
2. Polityka wewnętrzna Giedymina
3. Polityka zewnętrzna Giedymina
