Kiernów (lit. Kernavė), znany również jako “litewska Troja”, to jedno z najabardziej fascynujących stanowisk archeologicznych na terenie Litwy. Dawna osada z okresu kamienia była świadkiem minionej cywilizacji i kultury, centrum religijnym pogaństwa i najstarszą stolicą (siedzibą władców) Litwy.
Zanim Wilno stało się stolicą, przez wieki to właśnie Kiernów pełnił funkcję siedziby wielkich książąt litewskich – aż do 1323 roku. Uważany za jedno z najstarszych miast na ziemiach litewskich, Kiernów był nie tylko ośrodkiem władzy, ale i jednym z najważniejszych centrów politycznych, gospodarczych oraz obronnych kształtującego się państwa litewskiego.
W XIV wieku miejsce to tętniło życiem duchowym. Silny był tu kult Perkuna – pogańskiego boga piorunów i burzy – co potwierdzają liczne znaleziska archeologiczne, m.in. symbole ognia w formie swastyki, interpretowane jako znaki Perkuna.
Współczesny Kiernów to niewielkie miasteczko, liczące jedynie 397 mieszkańców, położone nad rzeką Wilią w rejonie szyrwinckim (lit. Širvintų r.).
Historia Kiernowa
Najstarsze ślady osadnictwa na terenie historycznego Kiernowa pochodzą z IX – VIII tys. p.n.e (okres epipaleolitu).
Swoją prahistorię miasto rozpoczęło w roku 1040 n. e.. Według legendy, mityczny władca Kiernus założył tu stolicę i wymyślił nazwę dla swojego państwa.
Wielokrotnie atakowany przez Krzyżaków do 1230 roku zostawał rezydencją władców litewskich i stolicą ówczesnego państwa, ośrodkiem rzemieślniczym i handlowym. W 1390 roku drewniany zamek i drewniane miasto zostały spalone przez Krzyżakow i już nigdy nie zostały odbudowane.
Pierwsza historyczna wzmianka o Kiernowie pochodzi z “Liwońskiej Kroniki Rymowanej” i kroniki Hermana z roku 1279.
W przekazach zachowało się też ciekawe wspomnienie Franciszka Šalkauskasa:
„Drewniana, ośmiokątna kapliczka w Kiernowie, zwana przez mieszkańców ‘pogańską’, należała niegdyś do malarza Ruseckiego i stała obok jego dworu. Wewnątrz znajdował się obraz św. Jerzego, lecz na odwrocie widniało przedstawienie Perkūnasa — boga trzymającego w jednej dłoni kamień, a w drugiej błyskawicę. Widziałem ten obraz jeszcze w latach trzydziestych XX wieku.”
Z Kiernowem wiąże się także postać legendarnego krivisa — najwyższego kapłana Litwy — Lizdejki, który według tradycji spędził tu ostatnie lata życia. Do samej śmierci miał on doglądać Świętego Ognia, podtrzymując pradawny rytuał przodków.
Grodziska
Grodziska (lit. piliakalniai) jako podstawowy typ życia i sposób zakładania osad, istniały na Litwie od epoki brązu do końca XIV wieku i są najważniejszą spuścizną kultury pogańskiej Bałtów. Warowne osady wznoszono do obrony przed najazdami wroga. Pełniły niegdyś funkcję schronienia w czasach wojen i zamieszek, stanowiąc ostoje bezpieczeństwa dla lokalnych społeczności. Na terenie Litwy istniało niegdyś około tysiąca takich umocnień, z których do naszych czasów zachowało się około ośmiuset.
Ośrodek składający się z pięciu grodzisk z zamkami obronnymi znajdował się również w Kiernowie, w tutejszej dolinie Pojaty (lit. Pajautos slėnis). Nazwa powstała od imienia najpiękniejszej wajdelotki Pajauty. Centralne (największe) wzgórze osady Kiernów nazywało się Górą Ofiarną (lit. Aukuro kalnas), na której płonął ogień. Inne cztery – to Tron Mendoga (lit. Mindaugo sostas), Góra Lizdejki (siedziba pogańskiego kapłana Lizdejki), Góra Zamkowa (Góra Załogi (lit. Įgulos kalnas) oraz grodzisko Kriwejkiszki – Strażnica Zwiadowcza Grodu Kiernów.
Ogółem mieszkało tam ok. 4 tys. mieszkańców. Przypuszcza się, że miasto mogło być stolicą Mendoga.
Rezerwat Historyczno-Archeologiczny Kiernów
Badania archeologiczne prowadzone od 1989 roku pozwoliły na szczegółowe odtworzenie topografii dawnego Kiernowa. Dzięki nim udało się zrekonstruować układ ulic, wyznaczyć miejsce, gdzie wznosiła się książęca rezydencja na wzgórzu Aukuro (lit. Aukuro kalno piliakalnis), a także zlokalizowaać dzielnice zamiewszkałe przez rzemieślników i kupców – niegdyś tętniące życiem centrum miasta.
W 1998 roku władze Republiki Litewskiej powołały do życia Rezerwat Historyczno – Archeologiczny w Kiernowie – miejsce dostępne dla szerokiej publiczności, będące nie tylko przestrzenią edukacji i odkrywania przeszłości, lecz także milczącym, lecz wymownym pomnikiem narodzin i trwania państwowości litewskiej.
Powierzchnia rezerwatu historyczno – archeologicznego wynosi 194,4 ha (dotychczas zostało zbadano tylko 1,5% terytorium rezerwatu). W trakcie badań wykopaliskowych, trwających 33 lata, wykopano 20 tys. przedmiotów różnych epok, z których 1.5 tys. są prezentowane w miejscowym Muzeum Archeologii i Historii.
Od lipca 2004 roku zespół pięciu grodzisk Kiernów wpisany został na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO. W regionie Morza Bałtyckiego nie znajdziemy żadnej innej osady składającej się z pięciu grodzisk.
W 2006 roku odnaleziono rzadką monetę Wielkiego Księstwa Litewskiego, pochodzącą z 1387 – 1390 roku. Awers przedstawia władcę z koroną, rewers – lwa.
Festyn ”Dni Żywej Archeologii” w Kiernowie
W Dniu Państwa Litewskiego (6 lipca) w Kiernowie w niezwykły sposób odbywa się tradycyjny festyn “Dni Żywej Archeologii”. W 1999 roku w Kiernowie odbył się pierwszy w historii Litwy festiwal archeologii eksperymentalnej – „Dni Żywej Archeologii”. Pomysłodawcami było zaledwie 27 entuzjastów, zainspirowanych festiwalem w Muzeum w Biskupinie (Polska). Z pasją i determinacją stworzyli pierwsze tego typu wydarzenie na Litwie.
Wszystko, co zobaczyli odwiedzający – od zabudowań po stroje – powstało dzięki pracy tych pasjonatów oraz pracowników ówczesnego Rezerwatu-Kiernowa.
Wśród pionierów byli m.in. śp. dyrektor rezerwatu Saulius Vadišis, koordynator festiwalu Jonas Vitkūnas, archeolodzy Daiva Luchtanienė i Aleksiejus Luchtanas oraz liczne grono rekonstruktorów, archeologów i historyków.
Festiwal szybko zdobył popularność i uznanie. Od początku miał wyjątkowy charakter – archeologia eksperymentalna była tu nie tylko pokazywana, ale doświadczana. Budowano prehistoryczne chaty, działały obozy rzemieślnicze, a przy ogniskach gotowano pradawne potrawy. Z czasem festiwal wzbogaciły konkursy kulinarne, gdzie uczestnicy prezentują dania inspirowane epokami i regionami, opierając się na źródłach archeologicznych.
Z biegiem lat festiwal nieustannie się rozwijał i stał się wydarzeniem o zasięgu międzynarodowym. Impreza stała się platformą do wytwarzania narzędzi krzemiennych, kostnych i żelaznych, tworzenia archaicznych ozdób oraz odtwarzania dawnych rzemiosł, muzyki, pieśni i stylu życia. Interesujące są pokazy techniki gotowania i przyrządzenia dań, uwieńczone kosztowaniem potraw, przyrządzonych wedle tradycji przodków.
Pomnik Żelaznego Wilka
Kiernów to przestrzeń, gdzie przeszłość spotyka się z teraźniejszością, a stare legendy ożywają w sercach Litwinów. Obecny pomnik Żelaznego Wilka w tym mieście ma swoje korzenie w przeszłości. Jest to miniaturowa wersja Góry Giedymina, odzwierciedlająca historyczne związki z Wilnem.
Pierwszy wilk pojawił się w okresie międzywojnia z inicjatywy księdza Nikodema Švogžlisa-Milžinasa, jednak nie był żelazny, lecz drewniany. Dopiero później, między 1920 a 1932 rokiem powstał prawdziwy Żelazny Wilk. To on nadał symbolowi bardziej trwałą formę, umacniając jego miejsce w narodowej świadomości Litwinów. Umieszczono go na niewielkiej górze usypanej z kamieni, przypominającej Górę Giedymina.
Wilk spoglądał w kierunku Wilna, co miało symbolizować tęsknotę i nadzieję na odzyskanie stolicy. Pomnik ten stał się znakiem oporu wobec okupacji i wyrazem przynależności Wilna do litewskiej tożsamości narodowej. Oryginalną rzeźbę stworzył wówczas nauczyciel z Kernavė, Juozas Šiaučiūnas, ale została ona zniszczona w trudnych czasach.
Odbudowany w 2004 roku, upamiętniał determinację Litwinów w walce o Wilno. Wyryte na pomniku słowa Petrasa Vaičiūnasa odzwierciedlały narodowy duch tego czasu. Słynne słowa „Mes be Vilniaus nenurimsim” („Nie spoczniemy bez Wilna”), które po skomponowaniu muzyki przez Antanasa Vanagaitisa stały się niemalże drugim hymnem Litwy.
Polski historyk K.Buchowski trafnie zauważył, że na Litwie rozwinął się swoisty kult Wilna, który stał się symbolem narodowej jedności i pragnienia odzyskania stolicy. Podobnie, D. Wilczewski w swojej pracy „Litwa po litewsku” podkreślił, że wokół utraconego Wilna zbudowano mit, który odegrał kluczową rolę w konsolidacji litewskiego społeczeństwa.
