Na przestrzeni wieków Uniwersytet Wileński pełnił funkcję najważniejszej placówki oświatowej Litwy, która wykształciła wiele sławnych osób. Uczelnia słynie z wysokiego poziomu nauczania i bogatej oferty akademickiej.
Bogata historia jednej z najstarszych uczelni Europy wschodniej sięga późnego średniowiecza. W 1570 roku utworzono Kolegium Jezuickie, któte mieściło się w budynkachach podarowanych szkole przez biskupa Waleriana Protasewicza. Na mocy decyzji króla Stefana Batorego z 1 kwietnia 1579 roku zostało ono przekształcone w uniwersytet, a fakt ten został oficjalnie zatwierzony bullą papieża Grzegorza XIII z dnia 30 października 1579 roku. Zarządzanie akademią powierzono zakonowi jezuitów.
Placówka miała charakter uczelni kościelnej, a podstawowym językiem wykładowym była łacina. Profesorów sprowadzano z Włoch, Hiszpanii i Anglii, a pierwszym rektorem Akademii Wileńskiej został wybitny kaznodzieja, ksiądz Piotr Skarga.
Wileńska Alma Mater wyróżniła się na tle europejskich uniwersytetów, ponieważ zamiast 4 typowych dla średniowiecznych wyższych szkół wydziałów posiadała jedynie dwa – filozofię i teologię, pomijając prawo oraz medycynę. Uczelnia miała także pełnić funkcję narzędzia w walce z reformacją. Przez długi czas pozostawała jedynym uniwersytetem w Wielkim Księstwie Litewskim.
Od początku swojego istnienia Akademia miała własną bibliotekę, której zbiory pochodziły z darów Zygmunta Augusta, biskupa Waleriana Protasewicza, Kazimierza Lwa Sapiehy. W 1575 roku uczelnia wzbogaciła się również o drukarnię, ufundowaną przez Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła. Z biegiem lat zakupiono kolejne kamienice mieszczańskie, które wspólnie utworzyły rozległą dzielnicę uniwersytecką z “labiryntem ścian, dziedzińców, podwórców, przejść, zakamarków”. Dzielnica studencka obejmowała teren między ulicą Zamkową, Świętojańską, Uniwersytecką i Skopówką.
W 1595 roku Mikołaj Dauksza przetłumaczył z języka polskiego na litewski i opublikował w akademickiej drukarni akademickiej “Katechizm” hiszpańskiego jezuity Jakuba Ledesmy. Była to pierwsza litewska książka wydrukowana na terenie etnicznej Litwy. W XVII wieku uczelnia miała już swoich wykładowców dobrze znających język litewski. Wśród nich wyróżniał się Konstanty Szyrwid, który jako kierownik katedry języka litewskiego wydał słownik łacińsko-polsko-litewski, gramatykę języka litewskiego oraz zbiór kazań w języku litewskim. Z kolei 1669 r. Wojciech Wijuk-Kojałowicz, ówczesny rektor uniwersytetu, opublikował pierwszą dwutomową historię Litwy.
W pierwszej połowie XVII wieku uczelnia opracowała i opublikowała podręczniki z różnych dziedzin, takich jak logika, retoryka, język grecki i poetyka. Szczególną sławę zyskał podręcznik “Logica” autorstwa Marcina Śmigleckiego, który powstał na podstawie wykładów prowadzonych w Akademii Wileńskiej w latach 1586-1587. Przez długi czas uchodził on za jeden z najlepszych i najbardziej rozpowszechnionych podręczników w Europie Zachodniej, trzykrotnie wydawany w Oksfordzie. Poetykę i retorykę wykładał natomiast wybitny poeta epoki baroku, Maciej Kazimierz Sarbiewski (lit. Motiejus Kazimeras Sarbievijus), którego twórczość w XVII wieku doczekała się aż 34 wydań.
W latach 1752-1753 Tomasz Żebrowski (lit. Tomas Žebrauskas) zaprojektował i założył jedno z pierwszych w Europie obserwatoriów astronomicznych, które stało się centrum obserwacji zaćmień Słońca i Księżyca. W tym czasie otworzono również wydziały fizyki i astronomii.
Złote lata Batorowe (tzw. złoty okres dziejów), uwżane za najświetniejsze lata w historii uczelni, trwały do 1773 roku. W tym właśnie roku doszło do kasaty Zakonu Jezuitów, a Komisja Edukacji Narodowej (1773-1803) przeprowadziła reformę, przekształcając Akademię w świecką szkołę wyższą. Wprowadzono nauczanie w języku polskim i litewskim (na wybranych wydziałach). Dzięki staraniom rektora Marcina Poczobuta-Odlanickiego, od 1783 r. uczelnia zyskała status Szkoły Głównej Wielkiego Księstwa Litewskiego. W 1781 roku utworzono katedrę medycyny, która od 1797 roku funkcjonowała jako osobny wydział.
Po rozbiorach, kiedy Litwa znalazła się pod panowaniem rosyjskim, uczelnia na krótko utraciła status uniwersytetu. Już jednak w 1803 roku odzyskała go pod nową nazwą – Cesarski Uniwersytet Wileński.
Na czele grona profesorów stali: matematyk Jan Śniadecki (twórca “Filozofii umysłu ludzkiego” z 1821 r.), chemik Jędrzej Śniadecki (autor pierwszego w polskiego podręcznika chemii z 1800 roku), malarz obrazów o tematyce historycznej Franciszek Smuglewicz, malarz Jan Rustem, teoretyk literatury Euzebiusz Słowacki (ojciec Juliusza Słowackiego), lekarz August Becu (ojczym Juliusza Słowackiego), architekt Michał Szulc. Na początku XIX wieku uniwersytet był jedną z czołowych polskich uczelni.
Studia uniwersyteckie w Wilnie mieli za sobą Tomasz Zan, Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Czesław Miłosz, Józef Ignacy Kraszewski i wiele innych słynnych osób.
W roku 1803 r. kurator litewskiego okręgu naukowego Adam Jerzy Czartoryski , wraz z nowym rektorem Hieronimem Stroynowskim, opracował nowy statut, który pozwalał uniwersytetowi nie tylko na nauczanie i prowadzenie badań, lecz także na nadzór nad szkołami. Odtąd Wilno stało się stolicą nauki.
Stanisław Staszic trafnie powiedział: ”Gdyby światło nie zapaliło się w Wilnie, zgasłoby w Polsce całej”.
W tym okresie światło nie pozwalali zgasnąć: historyk Joachim Lelewel, bracia Śniadeccy, lekarz August Becu, medycy Frank i Bojanus oraz wielu innych. Wilno nasiąknęło nową atmosferą akademicką i stało się żywym ośrodkiem kultury polskiej.
Z historią Cesarskiego Uniwersytetu związany jest ruch filomacki, którego efektem były aresztowania studentów i proces filomacki w 1824 roku. Po tym wydarzeniu rozpoczął się powolny upadek uczelni.
W 1832 r. władze carskie zamknęły uczelnię za szerzenie wolnomyślicielstwa, a majątek przekazano na rzecz Uniwersytetu Kijowskiego.
Ponowne wskrzeszenie uczelni nastąpiło dopiero w 1919 roku. Do 1939 roku działał jako polski Uniwersytet Stefana Batorego. Po zajęciu Wilna przez wojska sowieckie uczelnia stała się uniwersytetem litewskim.
Od 1990 roku uniwersytet nosi nazwę Uniwersytetu Wileńskiego (lit. Vilniaus universitetas). Oficjalnym językiem wykładowym jest język litewski.
©Alma Pater
Uniwersytet jest liderem rankingu najlepszych uczelni Litwy. To w pełni autonomiczna szkoła wyższa, goszcząca i kształcąca 23 tysiące studentów i doktorantów. Na współczesny Uniwersytet Wileński składa się 12 wydziałów, 7 instytutów, 10 jednostek badawczych, najstarsza w Litwie biblioteka, szpital uniwersytecki, obserwatorium astronomiczne, ogród botaniczny, centrum komputerowe oraz kościół akademicki pod wezwaniem św. Janów (kościół św. Jana Chrzciciela i św. Jana Apostoła i Ewangelisty).
Siła najstarszej uczelni na Litwie tkwi w wysokim poziomie nauczania. Posiadająca wiekową tradycję uczelnia jest uniwersytetem nowatorskim, gości szereg konferencji międzynarodowych i kongresów. Od 1991 r. jest sygnatariuszem Wielkiej Karty Uniwersytetów Europejskich, członkiem The Utrech Network, European University Association, Erasmus oraz innych.
“Żywy pomnik geniuszu, wielkości i chwały. Symbol siły ducha i zasobna w obronę twierdza wiary, ognisko wiedzy i myśli, prawdziwa stolica Muz i pomnożyciel ducha i serca narodu” – J. Remer.
Wstęp do dzwonnicy kościoła św. Janów (panorama): dorośli – 3€, 1.5€ dla uczniów, studentów, emerytów i osób niepełnosprawnych.
Godziny otwarcia (panorama): latem – 10:00 do 19:00, od października do kwietnia – nieczynne
Więcej na stronie internetowej: muziejus.vu.lt
Tel: +370 5 219 3029
Wstęp do zespołu architektonicznego UW: od 9:00 do 18:00 (pon.-sob), zwiedzanie pojedynczych zwiedzających bezpłatne, dla grup turystycznych – 2 euro od os., cena ulgowa-1 euro od os.
Wystawa wirtualna: eparodos.mb.vu.lt
Strona internetowa: vu.lt
