Umowna Cela Konrada, w której odbywa się akcja III części mickiewiczowskich “Dziadów” znajduje się w pobliżu Ostrej Bramy. W wyniku przebudowy dawnego klasztoru bazylianów prawdziwa Cela Konrada przestała istnieć w 1867 r.
Wilno ma wiele duchowych centrów kultury polskiej. Świątynia romantyzmu – Cela Konrada (Aušros Vartų g. 7A), w której toczyła się akcja jednej z najsłynniejszych scen w literaturze polskiej – III części “Dziadów “A. Mickiewicza, jest jednym z nich.
Na początku XIX wieku klasztor bazyliański był zamieniony na więzienie stanowe, w którego celi (zwanej dziś Celą Konrada) był więziony poeta wraz z innymi filomatami. Tu zaznał Mickiewicz braterstwa, tu się narodziła więzienna solidarna więź, która stała się dla wielu pokoleń wzorem patriotyzmu.
Cela jest fikcją literacką, a zarazem niezwykłym miejscem, w którym historia przeplata się z poezją, a dramat osobisty Adama Mickiewicza z dramatem jego przyjaciół. W „Dziadach” poeta opisał emocje, które przeżył podczas przebywania w tym miejscu, w więzieniu stanowym urządzonym w budynku byłego klasztoru bazylianów. Historyczna cela przestała istnieć w 1867 roku (w wyniku ostatniej przebudowy klasztoru Bazylianów).
Dzisiejsza umowna Cela Konrada mieści się w jednym z prawdopodobnych, ale nie właściwych miejsc, gdzie sześć miesięcy (od 1823.10.23 do 1824.04.21) był więziony Adam Mickiewicz wraz z towarzyszami. Byłych członków tajnych towarzystw Filaretów i Filomatów przemieszczono do dalekich guberni.
W 1929 roku, z okazji obchodów 350-lecia Uniwersytetu Stefana Batorego w celi umieszczono tablicę z łacińskim napisem wziętym z Prologu do III części „Dziadów”, gdzie 1 listopada 1823 roku romantyczny nieszczęśliwy kochanek Gustaw przeistoczył się w nowego bohatera Konrada, bojownika o wolność swojego narodu. Wtedy wmurowano pamiątkową tablicę w języku łacińskim: „Bogu Najlepszemu. Gustaw zmarł tu 1823, 1 listopada. Tu narodził się Konrad 1823, 1 listopada”. W słynnej celi bohater A.Mickiewicza wygłaszał Wielką Improwizację, a ksiądz Piotr wypędzał z niego złego ducha.
W okresie międzywojnia w Celi Konrada działalo muzeum pamiątek Mickiewiczowskich, odbywały się słynne “Środy Literackie” (spotkania polskiej przedwojennej elity literackiej), tu debiutowały “Żagary”. Tradycja “Śród Literackich” wróciła dopiero w 1992 roku. W pierwszej Środzie Literackiej brał udział poeta Czesław Miłosz (tu odebrał też honorowe obywatelstwo Republiki Litewskiej).
Nowa Cela Konrada została otwarta w 2009 roku.
Muzeum (ekspozycja), znajdujące się w niewielkim pomieszczeniu, które jest podzielone na dwie części.
W jednej z nich znajduje się zaaranżowana cela (prycza ze słomą, stół, lichtarz z palącą się świecą). Zabite deskami okna wprowadzają w atmosferę więziennego nastroju.
W drugiej części mieści się ekspozycja o życiu i twórczości poety przygotowana staraniem Muzeum Literatury Mickiewicza w Warszawie. Ukazuje sylwetki profesorów Uniwersytetu Wileńskiego i prześladowanych studentach tej uczelni oraz opowiada o procesie filomatów i filaretów .
„U bazyljanów siedzieli: Jan Sobolewski, Fryend, ks.Lwowicz, Giedrojć, Adam Suzin, Aleksander Chodźko i inni uczniowie Zana, a w połowie listopada przywieziono ze wsi i osadzono w tymże klasztorze mnie (Kazimierza Piaseckiego) i otyłego Jakuba Jagiełłę. Północ była dla nas wschodm słońca; zbieraliśmy się w celi Adama i aż do switu przepędzaliśmy noce w rozmowie cichej, ale nie smutnej. Freyend przyrządzał herbatę i nas rozśmieszał. Kto dniem pierwej był zawołany na śledztwo, przynosił nowiny, jakie uzbierał w sali i na ullicy.” (ze wspomnień Kazimierza Piaseckiego, jednego z najczynniejszych członków związków Filomatów i Filaretów. Wspomnienia spisał Ignacy Zdanowicz).
Dzielnica: Stare Miasto
Adres: Aušros Vartų g. 7A
