Wielkie Księstwo Litewskie było ostatnim państwem na terenie Europy, które przyjęło chrześcijaństwo, a chrzest Litwy w 1387 roku był przełomowym momentem w dziejach narodu litewskiego.
Początki katolicyzmu w państwie wiążą się z królem Litwy Mendogiem, który w 1251 roku ochrzcił się z żoną i dwoma synami. Był to jednak akt akt polityczny mający na celu otrzymanie korony. Po 10 latach Mendog powrócił do pogaństwa.
Przyczyny chrztu
Główną przyczyną chrztu Wielkiego Księstwa Litewskiego było zagrożenie krzyżackie oraz sytuacja polityczna w ówczesnej Europie. Litwa miała trzy możliwości przyjęcia chrztu: od Krzyżaków, od prawosławnej Rusi oraz od katolickiej Polski.
Z dwóch stron napadający na ziemie litewskie Zakon Krzyżacki, w latach 1342-1382 zorganizował 96 wypraw na odległą i peryferyjną Litwę pod pretekstem konieczności nawracania chrześcijaństwa. W istocie zaś dążył do połączenia ziem zakonnych w Inflantach i Prusach i poszerzenia swego stanu kosztem ziem litewskich. Przyjęcie chrześcijaństwa z ich rąk doprowadziłoby Litwę do całkowitej lub częściowej utraty państwowości.
Wielkie Księstwo Litewskie było najrozleglejszym państwem w Europie. Wcieliło sporo ziem ruskich, na których mieszkało wielu prawosławnych (którzy wyznawani religię chrześcijańską w obrządku wschodnim). Odradzające się na wschodzie Wielkie Księstwo Moskiewskie chciało odzyskać ziemie ruskie, które Wielkie Ksiąstwo Litewskie zajęło. W żyłach matki Jagiełły, Julianny, płynęła ruska krew. Swą wyższą kulturą Ruś mogła zdominować Litwinów. Przyjęcie chrztu w obrządku prawosławnym nie zaniechałoby napadów Krzyżaków.
Mimo, że państwo polskie było szarpane wewnętrznymi sprzecznościami, imponowało Litwę swoją pozycją i kulturą. Przyjęcie chrztu w obrządku łacińskim od Polski pozbawiłoby Krzyżaków argumentów do napadów. Korona króla i dogodne warunki, jakie proponowała Polska, dawały możliwość połączyć siły obu państw w walce z Zakonem.
Chcąc ustanowić samodzielną pozycję w chrześcijańskiej Europie Litwa musiała dokonać wyboru – znaleźć sojusznika. Tym sojusznikiem została Polska.
Chrzest, ślub i koronacja Jagiełły na króla Polski
W 1385 roku została podpisana umowa z Polską w Krewe, dzięki której powstał sojusz obronny przeciwko Krzyżakom.
Wyciąg z warunków umowy w Krewie z 14 sierpnia 1385 roku:
“My Jagiełło z łaski Bożej Wielki Książe Litwy i Rusi pan i dziedzic przyrodzony podajemy do wiadomości wszystkim, […] jako dostojny książę Jagiełło, Wielki Książe Litewski [„.] wyprawił uroczyste poselstwo do panów ziemian Polski, a potem też do jego królewskiej wysokości. […] Jako liczni cesarze, królowie i książęta rozmaici pragnęli z tym Wielkim Księciem Litewskim, życzyli sobie i radzi byli wejść w związki wieczyste powinowactwa, a co Bóg wszechmocny zachował dla osoby tejże najjaśniejszej królowej.
Toteż, najjaśniejsza pani, niechaj Wysokość Wasza przyjmie do tak wielce zbawiennego związku tegoż pana Jagiełłę, Wielkiego Księcia, na syna, a najjaśniejszą księżnę Jadwigę, córkę waszą najdroższą. Królową Polski, niechaj poślubi na prawą swą małżonkę.
A sądzimy, że z tego wyniknęłaby chwała Boża, dusz zbawienie, ludziom zaszczyt i wzmożenie państwa. Skoro zaś to, co przyrzeczono dojdzie do przewidzianego końca, natenczas pan Jagiełło, Wielki Książe z wszystkimi braćmi swymi jeszcze nie ochrzczonymi, krewniakami, szlachcicami, ziemianami z wyższymi i najniższymi w swoich krajach zamieszkałymi, wiarę świętego, rzymskiego Kościoła przyjąć zamierza, pragnie i życzy sobie. […]
Dla sprawy tej utwierdzenia, dla pewności i ubezpieczenia tenże Jagiełło Wielki Książe przyrzeka wszystkie skarby swe złożyć i wydać na odzyskanie strat państw obojga, tak Polski, jak i Litwy. A tylko, jeżeli taż pani Węgier córkę swą Jadwigę, królowę polską przyrzeczoną, odda mu w małżeństwo”.
Wejście do chrześcijaństwa zostało poprzedzone małżeństwem wielkiego księcia litewskiego Jagiełły (lit. Jogaila) z królową Polski Jadwigą.
W styczniu 1385 roku na Wawel przybyło poselstwo litewskie z propozycją wielkiego księcia Jagiełły, który za rękę Jadwigi gotów był przyjąć chrzest i wcielić swój kraj do Polski. Dnia 14 lutego 1386 roku książę litewski razem z najbliższym otoczeniem został uroczyście ochrzczony otrzymując imię chrzestne – Władysław.
W swej kronice Jan Długosz napisał:
„We czwartek dnia czternastego lutego, w uroczystość św. Walentego, naprzód Jagiełło wielki książę litewski, a potem bracia jego książęta litewscy, wyuczeni już należycie zasad i prawideł wiary katolickiej, porzuciwszy błędy pogańskie, uczynili wyznanie prawej wiary i w kościele krakowskim przyjęli chrzest z rąk Bodzanty arcybiskupa gnieźnieńskiego i towarzyszącego obrzędowi Jana biskupa krakowskiego, z wielką wszystkich radością. Miast dawnych imion pogańskich dano im wtedy nowe: Jagiełłę wielkiego księcia nazwano na wzór dawnych królów Władysławem, Wigunta Alexandrem, Korygiełłę Kazimierzem, Świdrygiełłę Bolesławem”.
Władysław Jagiełło (ok. 1351-1434) jako wielki książę litewski 18 lutego 1386 roku poślubił królową Polski Jadwigę, a 4 marca 1386 roku na Wawelu został koronowany na króla Polski. W ten sposób zapoczątkował nową dynastię królewską – dynastie Jagiellonów (1386-1526) .
Chrystianizacja Litwy
Lata 1386-1387 – to początek chrystianizacji Litwy. Akcją chrztu ludu litewskiego kierował Jagiełło, który osobiście objeżdżał posiadłości przekonując bojarów litewskich do potrzeby przyjęcia nowej wiary. Rozpoczęto wykorzeniać obiekty kultu pogańskiego (karczowano święte gaje, dęby, gaszono ogień w dolinie Świętoroga, zabijano świętych węży).
W kronice Jana Długosza czytamy:
“Nadto gaje i ogrody uważane za święte kazał powycinać oraz pozabijać węże i żmije, które po domach nawet, jakoby bóstwa, żywiono i czczono”.
Kronika Długosza opowiada o przebiegu zbiorowego chrztu, który następował w wodach rzeki obok dzisiejszej katedry wileńskiej. Ponieważ było bardzo wielu chrzczonych, mężczyzn i kobiety podzielono na osobne gromady i polewano obficie wodą. Każdemu nadawano chrześcijańskie imiona, każdy otrzymywał białą, lnianą szatę. Podobno sam król (z powodu braku księży Litwinów) przetłumaczył na język litewski pacierze: Modlitwę Pańską i Skład Apostolski. Przybyli do Wilna księża polscy i czescy nie znali litewskiego, toteż prawdy wiary wyjaśniali franciszkanie i tłumacze. Proces chrystianizacji był trudny, początkowo objął głównie elity i najbliższe otoczenie Jagiełły.
Dla ułatwienia administrowania krajem utworzono hierarchię kościelną. 17 lutego 1387 roku zostało powołane pierwsze biskupstwo wileńskie.
Pierwszym biskupem został franciszkanin Andrzej Jastrzębiec (Andrzej Wasilko), który stworzył podwaliny wileńskiej diecezji (kościoła litewskiego).
Pierwsze parafie powstały w Wiłkomierzu, Mejszagole, Niemenczynie, Miednikach, Krewie. Bojarzy litewscy otrzymali przywilej królewski gwarantujący im dziedziczne posiadanie dóbr, prawo decydowania o zamążpójściu córek oraz częściowe zwolnienie od obciążeń na rzecz państwa.
W Wilnie, oprócz istniejących już wcześniej kościołów św. Mikołaja, św. Piotra i Najświętszej Maryi Panny, w 1387 r. założono fundamenty katedry wileńskiej, jak też kaplicy św. Marcina oraz kościoła św. Jana.
Chrztem została objęta tylko Auksztota (Żmudź znajdowała się wówczas w ręku Zakonu Krzyżackiego. Chrzest przyjęła dopiero w roku 1413 roku).
Chrzest Żmudzi zakończył 1000-letni proces chrystianizacji Europy.
Warto wiedzieć: Władysław Jagiełło był najdłużej panującym królem na terenie Polski.
