Królowa Polski i wielka księżna litewska Barbara Radziwiłłówna pochodzi ze słynnego, zamożnego i bardzo wpływowego rodu Radziwiłłów herbu Trąby, który dał Litwie wielu energicznych hetmanów, mecenasów, kanclerzy, wykształconych działaczy państwowych.
Legenda o powstaniu rodu opowiada, że Kriwis Lizdejka znalazł dziecko w wilczej norze i nazwał go Rado vilko (pol. znalazł wilka).
Radziwiłłowie byli krzewicielami reformacji. W ich posiadaniu znajdowały się tysiące dworów, a nawet własne wojsko. W XV-XVI wiekach należały do nich ziemie wileńskiego Parku Wingis. Najważniejsze rezydencje rodu mieściły się w Wilnie, Birżach (Biržai) i Kiejdanach (Kėdainiai). Ich hasłem było “Litwa Litwinom”.
Niezwykle piękna Litwinka Barbara Radziwiłłówna (1520-1551) jest romantyczną bohaterką Wilna. Córka hetmana wielkirgo litewskiego Jerzego Radziwiłła, kasztelena trockiego i wileńskiego i Barbary Kolanki urodziła się tu w 1522/1523 roku. W wieku 17 lat wydano ją za mąż za przedstawiciela drugiego możnego rodu litewskiego, wojewodę nowogródzkiego Stanisława Gasztołda. Wojewoda zmarł bezpotomnie. Młoda wdowa, przyzwyczajona do luksusu i wygody, posiadała dar mistrzowskiego operowania swymi wdziękami. Była zgrabna, ubierała się efeektownie, Ambitna, pewna siebie, dumna, niezwykle odważna Litwinka prowadziła swobodny styl życia. Miała wielu adoratorów. Od 1543 roku związała się z Zygmuntem Augustem. Chwilowy romans przerósł w prawdziwą miłość i stał się najgłośniejszym romansem w dziejach polsko-litewskich. Przypuszcza się, że w 1547 roku wzięła potajemnie ślub z Zygmuntem Augustem.
Kochała się w drogocennych szatach (jej krawcem był Włoch Francesco). Posiadała wiele pierścieni, łańcuchów, agraf.
Uwielbiała klejnoty, ozdoby, lubiła perły. Agenci Zygmunta Augusta wydawali wielkie pieniądze kupując kosztowności na rynku holenderskim. Małżeństwo pary wywołało sprzeciw szlachty i rodziców Zygmunta Augusta. Na sejmie w Piotrkowie w 1548 roku posłowie domagali się unieważnienia małżeństwa, jednak Zygmunt August, na przekór wszystkim przeciwnościom, odparł wszystkie ataki. Barbara jako kandydatka na żonę i królową nie pasowała z wielu wzgledów. Była poddaną króla i nie wywodziła się z królewskiego rodu (mezalians, plotki, wdowa).
M. Ilnicka w książce “Skarbczyk Polski” pisze:
”(…) król oświadczył posłom, którzy go na kolanach błagali, aby się rozłączył z Barbarą, że wiary poślubionej żonie nie zerwie, że (…) prędzej zrzecze się korony niż małżonki.”
Barbarę koronowano w grudniu 1550 roku. Jej małżeństwo umocniło pozycję rodu Radziwiłłów. Historyk sztuki Kazimierz Kuczman nazwał Barbarę najpopularniejszą królową polską, mimo że królowała zaledwie 5 miesięcy.
Zmarła w maju 1551 roku. Pochowana w rodzinnym Wilnie.
W 1931 roku w krypcie Katedry Wileńskiej odnaleziono klejnoty i insygnia pogrzebowe Barbary, ślicznej blondynki, która nie przyznawała standardów społecznych. Trumna z jej szczątkami do dziś mieści się w podziemiach Katedry Wileńskiej.
