Historia Litwy jest ściśle związana z Trokami (lit. Trakai), które przez wiele lat pełniły funkcę stolicy państwa i stanowiły symbol okresu świetności Wielkiego Księstwa Litewskiego.
Miasteczko jest znane z gotyckiego zamku trockiego na wyspie, ktory pochodzi z XIV – XV wieku i znajduje się nad jeziorem Galwe (lit. Galvė). Zamek pełnił rolę nie tylko jako twierdzy obronnej, ale także rezydencji władców.
Dawniej nazwa „Troki” odnosiła się nie do obecnego miasta, lecz do Starych Trok (4 km na południowy wschód – lit. Senieji Trakai), które stanowiły gniazdo rodzinne Witolda Wielkiego.
Historia Trok to opowieść o trzech zamkach, które należały do Giedyminowiczów: zamku w Starych Trokach, zamku na półwyspie oraz zamku na wyspie. Wiąże się również z dziejami dwóch miast – Starych i Nowych Trok.
„Patrz, oto pyszna Kiejstutów stolica
To ich dzierżawy, kędy zajrzym okiem.
Nad zamkiem wieża, to pogan kaplica;
Widzisz to wielkie błękitu przestworze?
To trocki zamek, a to trockie morze!”
(Juliusz Słowacki „Hugon”)
Stare Troki (lit. Senieji Trakai)
W latach 1994-1997 przeprowadzone badania archeologiczne wykazały, że Stare Troki zostały założone pod koniec XIII wieku, kiedy to książę Giedymin (ok. 1295-1341) wzniósł zamek typu kasztelu (fortyfikację obronną). Stare Troki były niegdyś stolicą Wielkiego Księstwa Litewskiego, a ich historia jest nierozerwalnie związana z początkami litewskiej państwowości.
W wyniku ataku Krzyżaków w 1391 roku zamek został zniszczony i już nigdy nie odbudowany. W latach 1316-1323 (według innych źródeł 1321-1322) Stare Troki pełniły rolę stolicy Wielkiego Księstwa Litewskiego.
Nowe Troki (lit. Naujieji Trakai)
Pierwsza wzmianka o Trokach – ojczyźnie Witolda Wielkiego – pochodzi z latopisów niemieckich z 1337 roku.
Układ urbanistyczny miasta wykształcił się w średniowieczu, a jego podstawą były dwa główne trakty: Wielki Trakt (dzisiejsza ul. Birutės) oraz Stary Trakt (obecna ul. Karaimų g.). Letnia i zimowa droga łączyły różne części miasta, tworząc spójną całość. Wielki i Stary Trakt kształtowały taki plan miasta, który latem miał charakter liniowy, a zimą – radialny, gdyż wykorzystywano drogi przystosowane do warunków zimowych.
Zamek na półwyspie (lit. Trakų pusiasalio pilis)
W XV wieku był to największy (14 ha) zamek typu kasztelowego na Litwie, rezydencja obronna nazywana Zamkiem Wielkim. Oddzielony od miasta ścianą obronną i rowem, masywny, posiadający 11 wież różnej wielkości. Podstawowa wieża od strony miasta znajdowała się w centrum muru obronnego. Znany z Góry Ofiarnej. W zamku został zabity przez spiskowców brat Witolda – Zygmunt, po którym władanie nad Trokami przejął syn Jagiełły – Kazimierz Jagiellończyk. W XVII wieku osiedlili się tu dominikanie, których ostatecznie wypędziła carska policja. Obecnie w budynku kaplicy dominikańskiej działa wystawa sztuki sakralnej.
Zamek na wyspie (lit. Trakų salos pilis)
W XIII-XIV wieku z inicjatywy wielkiego księcia litewskiego Kiejstuta i jego syna Witolda, którzy docenili strategiczne usytuowanie tego miejsca, nad jeziorem Galwe (lit. Galvė) pośród malowniczego ciągu jezior zbudowano potężny zamek obronny na wyspie. Zamek budowano wieloetapowo, miał być wsparciem dla innego zamku na półwyspie. Donżon służył do obrony, mieścił kaplicę oraz pomieszczenia mieszkalne.
W książce Józefa Szostakowskiego “Wilno i okolice” czytamy:
Zamek trocki na wyspie zajmuje terytorium 1,8 ha. Składa się z dwóch części: zamku górnego i zamku dolnego, czyli obszernego przedzamcza. Zamek górny i przedzamcze dzieli głęboka fosa, niegdyś zalana wodą z jezior. W zamku górnym mającym trzy kondygnacje i formę czworoboku z dziedzińcem krużgankowym mieścił się dwór i rezydencja wielkich książąt litewskich.”
Warownia stała się jedną z rezydencji władców litewskich. Najważniejszym elementem struktury zamku został pałac książęcy. Górne pomieszczenia były ogrzewane za pomocą przemyślnych kanałów, którymi z kuchni i pomieszczeń gospodarczych płynęło ciepłe powietrze. Dzięki inżynieryjnym rozwiązaniom zamek mógł skutecznie przeciwstawiać się krzyżackim oblężeniom. Adnotacje w kronikach komturów opowiadają o armatach trockich, największa z których mogła strzelać kamiennymi pociskami wielkości głowy.
Zamek zbudowano na wzór francuski, z wieżami w rogach, co wzmacniało obronność. Marian Morelowski w „Zarysach sztuki wileńskiej” zaznaczył, że „okrągłość …baszt narożnych i silniejsze niż gdzieindziej występowanie ich naprzód, przez linię ogrodzenia, ułatwiło znakomicie (…) ostrzeliwanie przeciwnika wzdłuż obu murów spotykających się pod kątem”. W zachodniej wieży znajdowało się więzienie.
Dzieje zamku obfitowały w niezwykłe wydarzenia. Tu w 1430 r. na rękach Jagiełły zmarł Witold Wielki. W XVI w. do Trok zaglądał król Zygmunt August, planując przebudowę zamku jako rezydencji dla Barbary Radziwiłłówny, która tu jednak nigdy nie osiadła. Z biegiem wieków tracił znaczenie militarne. Kres świetności tego miejsca położyła wojna z Rosją w 1655 r.
Zamek Trocki – symbol, świadectwo świetności i potęgi państwa, najbardziej okazały i najstarszy architektoniczny zespół obronny na Litwie. Jest to jedyna twierdza położona na wyspie w kraju.
W roku 1953 podjęto szeroki program prac remontowo-konserwatorskich. W 1962 r. według projektu architekta Broniusa Kruminisa (lit. Bronius Krūminis) odbudowano centralny gmach z donżonem (czyli wieżą mieszkalną), a w 1987 r. odtworzono przedzamcze (archit. Stanislovas Mikulionis).
Obecnie w Zamku Trockim mieści się siedziba Trockiego Muzeum Historii (Trakų istorijos Muziejus), które udostępnia liczne eksponaty i ekspozycje, organizuje wystawy. Kolekcja archeologiczna ilustruje historię państwa litewskiego i regionu. W sali reprezentacyjnej zamku odbywają się oficjalne uroczystości i i inne imprezy. Organizuje się widowiska historyczne: turnieje rycerskie, inscenizacje bitew, masowe show.
Otoczone 32 jeziorami Troki są również miejscem wypoczynku i symbolem turystyki Litwy. W okresie letnim występują artyści Litewskiego Teatru Opery i Baletu. Tradycyjnie jest organizowany festiwal Pure Future Hacenda, w ramach którego zapraszane są znane kluby światowej sławy (w 2011 roku Club z Manchesteru Fac 51). Na początku każdego sezonu turystycznego odbywa się święto miasta pod nazwą “Święto Średniowiecza” (lit. “Viduramžio šventė”).
8 września 2022 Troki obchodziły jubileusz 700-lecia.
Karaimi
Poza zamkiem położonym na wyspie, współczesne Troki słyną także przepięknym polodowcowym krajobrazem, starówką, kościołem Objawienia Najświętszej Maryi Panny (1409 r.), kuchnią karaimską, a szczególnie jednym z jej dań – Kibinami (lit. Kibinai).
Od XIV wieku w północnej części Trok mieszkają Karaimi (jedna z mniejszości narodowych Litwy), których na tereny Litwy z Krymu sprowadził wielki książę litewski Witold. Kiedyś stanowili jego straż. Witold pozwolił im wznosić swoje świątynie, zakładać rodziny, zachować tradycje religijne i narodowe. Obecnie w Trokach mieszka około 60 przedstawicieli tej narodowości. Mają swoją świątynię kienesę (dom modlitwy) orz szkołę.
Od dawna prowadzą restaurację “Senoji Kibininė” przy ulicy Karaimskiej 41 (lit. Karaimų g. 41), serwującą dania karaimskie (najpopularniejsze wśród nich są t.z.w. kibiny).Ten trocki specjał (rodzaj pierogów) z soczystym nadzieniem z siekanego mięsa baraniego, wieprzowego, drobiu lub warzyw jest jaskrawym przykładem wpływu kuchni karaimskiej na kuchnię litewską.
Ilość mieszkańców (2024): Około 6 tys.
Pierwsza wzmianka: 1337 rok (latopisy niemieckie)
Atrakcje turystyczne: Starówka, zamek trocki, kuchnia karaimska (kibiny), pałac Tyszkiewiczów, rekreacja i wypoczynek (kąpieł w jeziorze, transport wodny, SPA)
