Kaplica opiekuna Litwy św. Kazimierza (Królewska) jest najchętniej odwiedzanym miejscem w Wilnie w katedrze. Powstała w latach 1623-1636 według projektu Matteo Castelli. Inny autor – architekt Constantino Tencalla dołożył wszelkich starań, by wiernie zrealizować projekt.
Założona przez Zygmunta III Wazę i Władysława IV kaplica należy do najbardziej znanych zabytków Wilna. Jest ona wyraźnie wzorowana na kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu. Kiedyś była połączona z Zamkiem Dolnym i rodzina królewska mogła przychodzić tu bezpośrednio zw swojej rezydencji. Tomas Venclova nazywa ją „jednym z najcenniejszych klejnotów Wilna” oraz „arcydziełem dojrzałego baroku, niemającym sobie równych w tej części Europy”.
Jest to monument rodzinny, który połączył tradycję jagiellońską z tradycją dynastyczną Wazów.
Ideał świętości pierwszego świętego ziemi litewskiej św. Kazimierza, głównego patrona Litwy kanonizowanego w 1602 roku w Katedrze Wileńskiej, opowiedziany został językiem barokowym. Pogoń litewska i Orzeł polski, umieszczone nad wzniosłym portalem, przypominają o pochodzeniu św. Kazimierza i są historycznym świadectwem niegdyś wspólnego państwa Jagiellonów.
Barokowa kaplica ma formę kwadratu nakrytego kopułą. Do budowy wykorzystano drogie materiały budowlane: piaskowiec, który sprowadzono ze Szwecji, oraz marmur z Karpat. Włoscy artyści wyłożyli kaplicę czarnym, białym i różowym marmurem, ozdobili stiukowymi płaskorzeźbami. Pochylone i łamane linie, girlandy owoców oraz ziół, liczne freski – to tylko niektóre z elementów wystroju.
Pierwotnie w kaplicy znajdowały się trzy ołtarze. W ośmiu niszach ściennych stały niegdyś drewniane figury Jagiellończyków: Zygmunta Augusta, Aleksandra Jagiellończyka, Władysława Jagiełły, św. Kazimierza, Zygmunta Starego, Władysława IV, Jana Olbrachta.
Po rozpoczęciu wojny z Rosją w 1655 roku kosztowności z kaplicy zostały przewiezione do Polski i Królewca, samą trumienkę przeniesiono do pałacu książąt Sapiehów do Różana (tereny dzisiejszej Białorusi), a srebrny ołtarz św. Kazimierza został zrabowany przez wojska rosyjskie.
W 1691 roku z ofiar króla i innych osób zamówiono u złotników w Augsburgu drugą srebrną trumienkę, do której potem złożono zwłoki patrona Wilna. Na rogach trumienki, którą podtrzymują anioły, są umieszczone cztery orły. Pod nią znajduje się obraz św. Kazimierza w srebrnej szacie z trzema rękami. Legenda opowiada, że malarz kilkakrotnie poprawiał dzieło, próbując poprawić zbyt długą rękę. Ta zaś na nowo wyłoniła się spod farby. Malarz uznał, że to cud i rękę zostawił.
Osiem kątów kaplicy symbolizują odrodzenie, błogosławieństwo i nowe życie. Fryzy z szarego piaskowca zdobią głowy kobiet z koszami pełnymi owoców oraz orły z wykutym na piersiach herbem dynastii Wazów. Rogi obfitości w postaci owoców, widniejące u stóp orłów, są symbolem dostatku i rozkwitu oraz symbolizują dziękczynność fundatora. Nad pilastrami umieszczono ornamenty roślinne z główkami aniołków. Ziemskie elementy dekoracji kaplicy są wyraźnie oddzielone od światłych symboli, przedstawiających niebiańską rzeczywistość z fryzów z czerwonego i białego marmuru. Niewielka spowiednica z XVIII wieku znajduje się w lewej części ołtarza. Trybunę upiększają motywy roślinne.
Ołtarz główny w stiuku wymodelował Giovanni Pietro Perti. Wnętrze zdobią freski Michelangela Palloniego (na ścianie wschodniej “Otwarcie trumny św. Kazimierza”), osiem posrebrzanych figur Jagiellonów i pozłacana ambona w kształcie kielicha unoszącego przez ukoronowanego orła z rozpostartymi skrzydłami (w niej wygłaszał swoje kazania Piotr Skarga).
Od strony północnej znajdują się organy, na których grano utwory ku czci św. Kazimierza. Dzisiejsze organy założono w 1965 roku (pochodzą z pracowni w Poczdamie “Alexander Schuke”).
Kaplicę wielokrotnie odnawiano i restaurowano. W 1931 roku pod kaplicą królewską zostały odnalezione urny z sercem i wnętrznościami Władysława IV. W roku 1953 władza radziecka przekształciła katedrę początkowo w magazyn, a później w salę koncertową i galerię obrazów. Przez dłuższy czas (od 1953 roku) srebrny sarkofag z relikwiami św. Kazimierza znajdował się w kościele pw. św. Piotra i Pawła. Dopiero 4 marca 1989 roku szczątki św. Kazimierza powróciły z powrotem do kaplicy katedralnej.
W kaplicy odbywają się adoracje Najświętszego Sakramentu. Dzięki wspólnemu wysiłkowi fundatorów został przywrócony widoczny do dziś blask. F. Ruszczyc napisał: ”Kaplica królewska. Sanktuarium. Wielkie milczenie i wielka wymowa. Nuta najwyższa, jednobrzmiąca z katedrą Wawelską. Kraków i Wilno – w jednym zespole, jak te dwa płuca naszej historii”.
Dzielnica: Stare Miasto
Adres: Katedros a. 1
Godziny otwarcia: od 7:00 do 18:45 (7 dni w tygodniu)
Wejście: główne wejście do Katedry Wileńskiej lub boczne od strony placu katedralnego
Dodatkowa informacja: kiosk z upominkami przy wejściu od strony placu katedralnego
Strona internetowa: katedra.lt
