Umowna Cela Konrada, w której odbywa się akcja III części mickiewiczowskich “Dziadów” znajduje się w pobliżu Ostrej Bramy. W wyniku przebudowy dawnego klasztoru bazylianów prawdziwa Cela Konrada przestała istnieć w 1867 r.
Wilno ma wiele duchowych centrów kultury polskiej. Świątynia romantyzmu – Cela Konrada (Aušros Vartų g. 7A), w której toczyła się akcja jednej z najsłynniejszych scen w literaturze polskiej – III części “Dziadów “A. Mickiewicza, jest jednym z nich.
Na początku XIX wieku dawny klasztor bazyliański przekształcono w więzienie. W jednej z jego cel, dziś znanej jako Cela Konrada, przetrzymywano Adama Mickiewicza wraz z innymi filomatami. To właśnie tam, w prawdziwej celi więziennej, poeta doświadczył ducha braterstwa – więziennej solidarności, która stała się symbolem patriotyzmu dla wielu pokoleń Polaków.
Cela Konrada to fikcja literacka, ale także niezwykłe miejsce, w którym historia przeplata się z poezją, a dramat osobisty Adama Mickiewicza z dramatem jego przyjaciół. W „Dziadach” poeta ukazał uczucia, jakie towarzyszyły mu w czasie uwięzienia w budynku dawnego klasztoru bazylianów.
Dzisiejsza, umowna Cela Konrada znajduje się w jednym z prawdopodobnych, lecz nieautentycznych miejsc uwięzienia Adama Mickiewicza. Poeta spędził w klasztornym więzieniu sześć miesięcy – od 1823.10.23 do 1824.04.21 – tazem ze swoimi towarzyszami. Po procesie dawnych członków tajnych stowarzyszeń Filaretów i Filomatów zesłano do odległych guberni Imperium Rosyjskiego.
W 1929 roku, podczas obchodów 350-lecia Uniwersytetu Stefana Batorego, w symbolicznej Celi Konrada umieszczono tablicę z łacińskim napisem zaczerpniętym z Prologu do III części „Dziadów”. Upamiętnia on dzień 1 listopada 1823 roku – moment, gdy romantyczny kochanek Gustaw przeobraził się w Konrada, bojownika o wolność narodu. Na tablicy widnieją słowa:
„Bogu Najlepszemu. Gustaw zmarł tu 1823, 1 listopada. Tu narodził się Konrad 1823, 1 listopada”.
To tutaj, w tej legendarnej przestrzeni, rozbrzmiewa Wielka Improwizacja, a ksiądz Piotr stacza duchową walkę, by wybawić Konrada z mocy złego ducha.
W okresie międzywojnia w Celi Konrada mieściło się muzeum pamiątek mickiewiczowskich, odbywały się słynne “Środy Literackie” – spotkania elity literackiej, podczas którtch debiutowała grupa poetycka “Żagary”.
Tradycja “Śród Literackich” została odnowiona dopiero w 1992 roku. W pierwszym spotkaniu po wznowieniu uczestniczył Czesław Miłosz, który właśnie w tym miejscu odebrał też honorowe obywatelstwo Republiki Litewskiej.
Nowa Cela Konrada została otwarta w 2009 roku. Muzeum mieści się w niewielkim pomieszczeniu podzielonym na dwie części.
W pierwszej z nich odtorzono wygląd celi – z pryczą ze słomą, stółem i lichtarzem ze świecą.
Druga część stanowi ekspozycję poświęconą życiu i twórczości Adama Mickiwicza, przygotowaną przez Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie. Zabite deskami okna wprowadzają zwiedzających w atmosferę więziennego nastroju.
Wystawa prezentuje sylwetki studentów i profesorów Uniwersytetu Wileńskiego, prześladowanych w czasie procesu filomatów i filaretów .
„U bazyljanów siedzieli: Jan Sobolewski, Fryend, ks.Lwowicz, Giedrojć, Adam Suzin, Aleksander Chodźko i inni uczniowie Zana, a w połowie listopada przywieziono ze wsi i osadzono w tymże klasztorze mnie (Kazimierza Piaseckiego) i otyłego Jakuba Jagiełłę. Północ była dla nas wschodm słońca; zbieraliśmy się w celi Adama i aż do switu przepędzaliśmy noce w rozmowie cichej, ale nie smutnej. Freyend przyrządzał herbatę i nas rozśmieszał. Kto dniem pierwej był zawołany na śledztwo, przynosił nowiny, jakie uzbierał w sali i na ullicy.” (ze wspomnień Kazimierza Piaseckiego, jednego z najczynniejszych członków związków Filomatów i Filaretów. Wspomnienia spisał Ignacy Zdanowicz).
Cela Konrada to dziś jedno z najważniejszych miejsc pamięci narodowej w Wilnie. Nie jest tylko muzeum, lecz symbolem duchowej siły narodu i młodzieńczych ideałów wolności. Odwiedzają ją turyści, badacze i miłośnicy twórczości Mickiewicza, by poczuć atmosferę, w której historia łączy się z poezją.
W jej murach wciąż brzmi echo Wielkiej Improwizacji, przypominając, że walka o wolność i godność człowieka ma wymiar ponadczasowy.
Dzielnica: Stare Miasto
Adres: Aušros Vartų g. 7A
