Założony w 1769 roku cmentarz na Rossie (lit. Rasų kapinės) jest zabytkową nekropolią w Wilnie, jednym z najstarszych, najbardziej znanych i najcenniejszych cmentarzy litewskiej stolicy.
Geneza nazwy “Rossa” przypuszczalnie jest związana z nazwiskiem pierwotnych właścicieli gruntów (Rosickich) możliwie jest także, że wywodzi się od nazwy pogańskiego święta Rossy (lit. Rasos šventė). Dawniej w najkrótszą noc w roku 23 czerwca na wzgórzu Rossy – Hrybiszki (lit. Rasų – Ribiškių) obchodzono święto Rosy.
Źródła historyczne donoszą, że w miejscu dzisiejszej Rossy istniał cmentarz jezuicki. Wcześniej chowano tam żołnierzy, samobójców, osoby zmarłe na zarazę.
W 1801 r. zamiejski cmentarz został oficjalnie zalegalizowany przez magistrat Wilna (pochówków dokonywano od roku 1769). Inicjatorem założenia był burmistrz wileński Bazyli Miller.
Początkowo cmentarz (zwany Stara Rossa) był otoczony drewnianym parkanem, który w 1812 roku spłonął. Nekropolia znajdowała się wówczas pod opieką Misjonarzy, którzy w 1820 roku wznieśli murowany parkan. Szczątki tego muru zachowały się do dziś w części północnej i zachodniej.
Od samego zarania nekropolii kładziono tu ciała skromnych ludzi. W centrum cmentarza w latach 1841-1850 zbudowano neogotycką murowaną kaplicę (architekt Tomasz Tyszecki), która stanęła między dwoma kolumbariami. Początkowo obok kaplicy zbudowano drewnianą, a w 1888 roku murowaną dzwonnicę (architekt Julian Januszewski). W kolumbariach chowano najbardziej zamożnych i zasłużonych dla miasta obywateli. W XX wieku kolumbaria zostały zniszczone.
Dwieście lat wystarczyło, aby zebrali się tu przedstawiciele wielu pokoleń, rozmaitych zawodów, wybitni działacze społeczni, malarze, kompozytorzy i uczeni. Specjalną rangę uzyskało Wzgórze Literatów, Aleja Główna (Profesorów), Wzgórze Aniołów.
Cmentarz składa się z 4 części – Starej (1769 r.) i Nowej Rossy (1847r.), Cmentarza Wojskowego oraz Mauzoleum Matka i Serce Syna. Leżą tu żołnierze polegli w walce o Wilno w czasie pierwszej i drugiej wojny światowej.
L. Rydel pisze:
„Cmentarz jest rozległy i dziwnie piękny. Samo jego położenie niezwykłe: rozkłada się on tarasowato na stoku dość pochyłego pagórka. Osobny urok nadają mu rozłożyste stare drzewa, rosnące gęsto i nieregularnie, jak w lesie. Między nimi wiją się swobodnie, wspinają w górę i schodzą w dół ścieżki, snujące się kręto wśród mogił. Tak przynajmniej wygląda najstarsza, najrozleglejsza, trochę dzika i właśnie dlatego najpiękniejsza część tego leśnego cmentarza. Latem, kiedy przez konary okryte gęstwą liści ledwie przedzierają się słoneczne promienie, w gałęziach rozśpiewają się ptaki, a ziemia okryje się kwieciem leśnym, przecudny musi być ten cmentarz na Rossie.”
Na Rossie spoczywa serce Józefa Piłsudskiego i grób jego matki, siostry i pierwszej żony. Marszałek chciał być pochowany wokół swych żołnierzy.
Józef Piłsudski pisał:
”Nie wiem czy nie zechcą mnie pochować na Wawelu. Niech! Niech tylko moje serce wtedy zamknięte schowają w Wilnie, gdzie leżą moi żołnierze, co w kwietniu 1919 roku mnie jako wodzowi Wilno jako prezent pod nogi rzucili…”
Jego życzenie spełniono w 1936 roku.
26 tysięcy nagrobków, pomników i grobowców są porozrzucane po malowniczych pagórkach porośniętych brzozami i dębami. Za najpiękniejszy pomnik nagrobny uznaje się brązową rzeźbę anioła na mogile Izy Salmonawiczówny (wykonaną w 1903 r.).
Na terenie nekropolii o powierzchni 10,8 ha spoczęły ciała wybitnych i zasłużonych dla Litwy i Wilna osób, z których wielu tworzyło historię miasta i narodu litewskiego. Wśród nich artysta – malarz i kompozytor Mikołaj Konstanty Cziurlionis (lit. Mikalojus Konstantinas Čiurlionis), twórca niepodległej Litwy Jonas Basanawiczius (lit. Jonas Basanavičius), prawnik Michał Pius Römer (lit. Mykolas Romeris), litewski historyk Balys Sruoga, kompozytor Juozas Tallat-Kelpša, poeta-romantyk Ludwik Kondratowicz (pseudonim Władysław Syrokomla), rzeźbiarz Antoni Wiwulski, malarz i rysownik Franciszek Smuglewicz, Joachim Lelewel, Euzebiusz Słowacki, Eustachy Tyszkiewicz i wielu innych.
Społeczny Komitet Opieki nad Starą Rossą: Zwiedzanie cmentarza, trasy →
Przez wiele lat po wojnie, cmentarz ów (a szczególnie cmentarz wojskowy, gdzie spoczywają żołnierze polegli w latach 1919-1920, żołnierze polegli w 1939 roku i żołnierze AK) był miejscem zakazanym.
Cmentarz na Rossie został zamknięty dla pochówków w 1965 roku (za wyjątkiem grobów rodzinnych). W dniu dzisiejszym w stolicy działa Społeczny Komitet Opieki nad Rossą. Od 1969 roku nekropolia jest wpisana do rejestru zabytków narodowych Republiki Litewskiej.
Dzielnica: Rossa (lit. Rasos)
Adres: Rasų g. 32
Data otwarcia: 6 maja 1801 r. (pochówków dokonywano od roku 1769)
Architekt: Józef Poussier
Zobacz także: Społeczny komitet opieki nad Starą Rossą
