Cmentarz Na Rossie (lit.Rasų kapinės), założony w 1801 roku, jest zabytkową nekropolią Wilna, jednym z najstarszych, najbardziej znanych cmentarzy litewskiej stolicy.
Nazwa cmentarza “Rossa” skrywa etymologiczne tajemnice, źródło których do dziś nie zostało ustalone. Geneza tej nazwy przypuszczalnie jest związana z nazwiskiem pierwotnych właścicieli gruntów (Rosickich). Możliwie, że wywodzi się także od nazwy święta Rossy (lit. Rasos šventė).
W 1801 roku cmentarz został oficjalnie zalegalizowany przez magistrat Wilna, inicjatorem założenia był burmistrz wileński Jan Miuller.
Początkowo cmentarz, znany zwyczajowo jako Stara Rossa, był otoczony drewnianym parkanem, który niestety spłonął w 1812 roku. Wówczas nekropolia była pod opieką Misjonarzy, którzy w 1820 roku postanowili wznieśli murowany parkan. Do dziś zachowały się fragenty tego muru, widocze w północnej i zachodniej części cmentarza.
Od samego zarania nekropolii na Rossie spoczywały tutaj ciała skromnych ludzi. W centrum cmentarza, w latach 1841-1850, zbudowano drewnianą kaplicę, która w 1888 przebudowana na neogotycką murowaną budowlę, zaprojektowaną przez architekta Tomasza Tyszeckiego. Kaplica stanęła między dwoma kolumbariami, tworząc centralny punkt tego miejsca.
W XIX wieku kolumbaria na Rossie stały się miejscem pochówku najbardziej zamożnych i zasłużonych obywateli miasta, co nadawało cmentarzowi szczególne znaczenie. Chowano tam ludzi, którzy mieli istotny wkład w rozwój kultury, nauki i życia społecznego Wilna. Niestety, w XX wieku kolumbaria zostały zniszczone.
Dwieście lat wystarczyło, aby zebrali się tu przedstawiciele wielu pokoleń, rozmaitych zawodów, wybitni działacze społeczni, malarze, kompozytorzy i uczeni. Specjalną rangę uzyskało Wzgórze Literatów, Aleja Główna (Profesorów), Wzgórze Aniołów.
Cmentarz składa się z czterech części:
Starej (1769 r.) i Nowej Rossy (1847r.), Cmentarza Wojskowego oraz Mauzoleum Matka i Serce Syna. Na tym wyjątkowym miejscu spoczywają żołnierze polegli w walce o Wilno podczas pierwszej i drugiej wojny światowej.
L. Rydel w piękny sposób opisuje urok cmntarza:
„Cmentarz jest rozległy i dziwnie piękny. Samo jego położenie niezwykłe: rozkłada się on tarasowato na stoku dość pochyłego pagórka. Osobny urok nadają mu rozłożyste stare drzewa, rosnące gęsto i nieregularnie, jak w lesie. Między nimi wiją się swobodnie, wspinają w górę i schodzą w dół ścieżki, snujące się kręto wśród mogił. Tak przynajmniej wygląda najstarsza, najrozleglejsza, trochę dzika i właśnie dlatego najpiękniejsza część tego leśnego cmentarza. Latem, kiedy przez konary okryte gęstwą liści ledwie przedzierają się słoneczne promienie, w gałęziach rozśpiewają się ptaki, a ziemia okryje się kwieciem leśnym, przecudny musi być ten cmentarz na Rossie.”
Na Rossie spoczywa serce Józefa Piłsudskiego i grób jego matki, groby siostry oraz pierwszej żony. Marszałek, który pragnął wiecznego spoczynku w towarzystwie swoich żołnierzy, wybrał to szczególne miejsce, aby być blisko tych, którzy walczyli u jego boku.
Józef Piłsudski pisał:
”Nie wiem czy nie zechcą mnie pochować na Wawelu. Niech! Niech tylko moje serce wtedy zamknięte schowają w Wilnie, gdzie leżą moi żołnierze, co w kwietniu 1919 roku mnie jako wodzowi Wilno jako prezent pod nogi rzucili…”
Jego życzenie spełniono w 1936 roku, kiedy zrealizowano inicjatywę, która miała na celu uhonorowanie jego pamięci.
26 tysięcy nagrobków, pomników i grobowców są porozrzucane po malowniczych pagórkach porośniętych brzozami i dębami. Za najpiękniejszy pomnik nagrobny uznaje się brązową rzeźbę anioła na mogile Izy Salmonawiczówny (wykonaną w 1903 r.).
Na terenie nekropolii o powierzchni 10,8 ha spoczęły ciała wybitnych i zasłużonych dla Litwy i Wilna osób, z których wielu tworzyło historię miasta i narodu litewskiego. Wśród nich artysta – malarz i kompozytor Mikołaj Konstanty Cziurlionis (lit. Mikalojus Konstantinas Čiurlionis), twórca niepodległej Litwy Jonas Basanawiczius (lit. Jonas Basanavičius), prawnik Michał Pius Römer (lit. Mykolas Romeris), litewski historyk Balys Sruoga, kompozytor Juozas Tallat-Kelpša, poeta-romantyk Ludwik Kondratowicz (pseudonim Władysław Syrokomla), rzeźbiarz Antoni Wiwulski, malarz i rysownik Franciszek Smuglewicz, Joachim Lelewel, Euzebiusz Słowacki, Eustachy Tyszkiewicz i wielu innych. O godny wygląd cmentarza troszczy się Społeczny Komitet Opieki nad Rossą.
Społeczny Komitet Opieki nad Starą Rossą: Zwiedzanie cmentarza, trasy →
Przez wiele lat po wojnie, cmentarz ten, a szczególnie cmentarz wojskowy, gdzie spoczywają żołnierze polegli w latach 1919-1920, żołnierze polegli w 1939 roku oraz żołnierze Armii Krajowej był miejscem zakazanym.
Cmentarz Na Rossie został zamknięty dla pochówków w 1965 roku (za wyjątkiem grobów rodzinnych). W dniu dzisiejszym opiekę nad nekropolią sprawuje Społeczny Komitet Opieki nad Rossą.
Od 1969 roku nekropolia jest wpisana do rejestru zabytków narodowych Republiki Litewskiej.
Dziś Rossa symbolizuje nie tylko historię, ale także walkę o prawdę i pamięć w obiczu zapomnienia.
Dzielnica: Rossa (lit. Rasos)
Adres: Rasų g. 32
Data otwarcia: 6 maja 1801 r. (pochówków dokonywano od roku 1769)
Architekt: Józef Poussier
Zobacz także: Społeczny komitet opieki nad Starą Rossą
