Cerkiew i monaster św. Ducha
Wnętrze Cerkwi św. Ducha ©Izabela Kamińska
Niegdyś będąca główną świątynią prawosławną Wielkiego Księstwa Litewskiego Cerkiew św. Ducha (lit. Šv. Dvasios cerkvė) i monaster zostały założone w 1597 roku przez mnichów Bractwa Świętej Trójcy przy ul. Ostrobramskiej.
Wnętrze cerkwi św. Ducha w Wilnie –
Cerkiew i klasztor stanowią prawdziwą enklawę spokoju obok niedaleko mieszczącej się Ostrej Bramy.
W 1632 roku na miejscu drewnianej cerkwi powstała nowa, murowana. Na terenie klasztoru mieścił się przytułek i schronisko dla ubogich.
Staraniem księcia Konstantego Ostrogskiego na potrzeby Kościoła prawosławnego w Wilnie założono drukarnię prawosławną, mającą na celu pomóc w upowszechnieniu tekstów liturgicznych. Obok cerkwi powstało gimnazjum. Studenci korzystali z wydrukowanych specjalnie dla nich w 1618 roku “Elementarza” i “Gramatyki Słowiańskiej” Melecjusza Smotryckiego (z których uczył się później Michaił Łomonosow), drukarni.
Na początku XVIII wieku wojska szwedzkie zrabowali klasztor i cerkiew. Dzięki pomocy finansowej cara ruskiego Piotra I świątynia została odnowiona, po raz kolejny odbudowano ją po pożarze w 1749 roku. Wewnątrz soboru powstał barokowo-rokokowy ikonostas (zaprojektowany przez Jana Krzysztofa Glaubitza).
Relikwie świętych. ©Krzysztof Mizera
Na początku XIX wieku, za sprawą armii napoleońskiej, cerkiew doznała kolejnych strat. Żołnierze armii Napoleona rozgrabili wnętrze świątyni, zepsuli ikonostas, spalili bramę carską.
W 1814 roku odnalezione zostały relikwie święte, do których dostęp miała wtedy tylko nieliczna grupa ludzi. Pod ikonostasem urządzono podziemną kryptę – relikwiarz, gdzie umieszczono odnalezione i zabalsamowane zwłoki trzech świętych prawosławnych – Jana, Eustachego i Antoniusza, którzy, jako dworzanie księcia Olgierda, zostali zamordowani przez pogan.
Dopiero w 1826 roku relikwie udostępniono dla wszystkich wiernych. Relikwie można zobaczyć również dzisiaj.
W połowie XIX wieku pierwszy metropolita Józef Siemaszko (1839-1868 ) utworzył jaskiniową cerkiew w świątyni św. Ducha, którą wyświęcono 14 kwietnia 1851 roku. Odtąd obnoszenie relikwii dookoła cerkwi stało się tradycją. Procesja odbywa się 27 (14 kwietnia według kalendarza juliańskiego), w rocznicę przeniesienia szczątków do krypty.
Obecny wygląd świątynia uzyskała w trakcie budowy zainicjowanej przez gubernatora Murawjowa w 1873 roku, tym samym tracąc swój barokowo-rokokowy wygląd, przypominający katolickie budowle miasta.
Obecnie sobór jest katedrą metropolitalną, centralnym ośrodkiem prawosławia i najważniejszą świątynią prawosławną na Litwie. Jest tradycyjnym miejscem oficjalnych powitań i pożegnań gości, rezydencją metropolity wileńskiego i litewskiego. Posiada bogatą, ogólnodostępną bibliotekę zawierającą 15 tysięcy pozycji głównie literatury prawosławnej.
Jadłodajnia klasztoru co dzień udostępnia bezpłatne obiady dla 30 ubogich osób. Ma też swój hotel – dom pielgrzyma.
W budynkach klasztoru mieści się kancelaria eparchii wileńskiej i litewskiej oraz jedyny na terenie Litwy męski monaster Św. Ducha.
Cerkiew klasztorna jest czynną świątynią prawosławną.
Obecnie litewski kościół prawosławny liczy około 150 tysięcy wiernych.
Więcej na temat Eparchii Wileńskiej i Litewskiej na stronie: orthodoxy.lt
