Historia nie oszczędzała Wilna
„Poznać Wilno, to znaczy – ukochać je na zawsze”
Józef Piłsudski
Życie w ujściu Wilii i Wilenki oraz okolicznych wzgórz toczyło się znacznie wcześniej niż pojawiła się pierwsza wzmianka o Wilnie w 1323 r. w źródłach pisanych (listy Giedymina). Dawność tutejszego osadnictwa potwierdzają badania dendrologiczne, które wskazują, że miasto istniało wcześniej, niż podają źródła pisane.
Początki osadnictwa na obszarze grodziska zamkowego sięgają II tys. p.n.e.
Kiedyś istniały równolegle dwa centra osadnicze na grodziskach: Miasto Dolne z Zamkiem Górnym oraz Miasto Krzywe (teren dzisiejszego Parku Górnego). Na tym obszarze zlokalizowano centrum państwa litewskiego.
Chrystianizacja Wielkiego Księstwa Litewskiego po 1387 r. i lokacja Wilna na prawie magdeburskim zmieniły wieloletni kierunek rozrastała się stolicy, która odtąd zmierza w stronę Starego Miasta. W końcu XIV w. założono biskupstwo wileńskie, niedługo potem zbudowano katedrę wileńską, pierwszą farę miejską (kościół pw. św. Janów) oraz ratusz miejski.
Miasto miało odrębne dzielnice, co podzieliło go na cześć pogańską, katolicką i prawosławną (civitas Ruthenica). Mieszkali tu poganie, prawosławni i katolicy. Stolica Litwy rozwijała się przeważnie dzięki kupcom i rzemieślnikom, wzrastał potencjał gospodarczy Wilna, które w 1432 r. uzyskało częściowe prawo składu. Następni Jagiellonowie rozbudowywali miasto, pałace, renesansową rezydencję Pałac Władców na Zamku Dolnym.
Na początku XVI wieku gród Giedymina otoczono murem obronnym, powstała mennica, szpitale, w 1536 zbudowano pierwszy most (Zielony). Czasy świetności Wilna przypadają na XVI wiek, miasto przeżywało rozwój kulturalny i naukowy. Gród nad Wilią budowali przybysze z różnych zakątków Europy. Dzięki staraniom Towarzystwa Jezusowego w XVI w. założono Akademię Wileńską (dzisiejszy Uniwersytet Wileński), powstały pierwsze drukarnie, w XVII w. pierwszy w mieście barokowy kościół św Kazimierza.
XVII wiek był okresem kryzysowym, miasto ucierpiało od pożarów, epidemii oraz wojen, szczególnie z wojskami moskiewskimi w latach 1655-1661. Zniszczeniu uległo wiele zabytków, było obrabowane przez wroga. W Wilnie ukształtowało się getto żydowskie (tzw. czarne miasto).
Po trzecim rozbiorze Rzeczypospolitej zostało przyłączone do Cesarstwa Rosyjskiego, co obniżyło status byłej stolicy WKS. Po powstaniu listopadowym 1831 roku rozpoczęła się rusyfikacja, która trwała do roku 1904. Zostało założone Muzeum Starożytności (dzisiejsze Litewskie Muzeum Narodowe), przebudowano Pałac Biskupi (Pałac Prezydencki), zbudowano linie kolejowe, gazownię, w 1904 roku wzniesiono pierwszą elektrownię, dzielnicę Zwierzyniec.
W 1918 roku Litwa odzyskała niepodleglość. W okresie międzywojennym, jako stolica województwa, należało do II Rzeczypospolitej, będąc silnym ośrodkiem kulturalnym i naukowym. w 1919 roku wskrzeszono Uniwersytet Stefana Batorego. Do II Wojny Światowej bujnie rozwijała się kultura żydowska.
Po drugiej wojnie światowej Wilno było stolicą jednej z republik ZSRR, od 1990 roku jest stolicą niepodległego państwa litewskiego.
O jego bogatej historii swiadcza niezlicone zabytki. Od 1994 roku wileńska starówka wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.
