Litwa jest krajem, gdzie najdłużej w Europie przetrwało pogaństwo. Może dlatego ze szczególną troską pielęgnuje swe dawne tradycje, w których splotły się elementy indoeuropejskie, słowiańskie i chrześcijańskie.
Święto Rosy (lit. Rasos šventė)
Tradycyjnie nazwa święta Rosy (lit. “rasa”; pol. ”rosa”, stąd nazwa święta – lit. Rasos šventė) jest powiązana ze współczesnym znaczeniem tego wyrazu. Rosa – osad atmosferyczny w postaci kropel wody. Jednak etnolodzy litewscy przypuszczają, że nazwa pochodzi z czasów bardziej odległych, gdy istniało inne znaczenie tego słowa: ”… rosa żytnia – pyłek kwitnącego, unoszącego się podczas kwitnienia żyta …“.
Poganie w sposób wyjątkowy czcili zboże, któremu się poświęcało wiele tradycji i obrzędów, pieśni ludowych, w których szczególne miejsce zajmowała rosa żytnia i jej kwitnienie.
Wierzono, że rosa przed wschodem słońca miała szczególną moc leczniczą, dlatego panny po obudzeniu umywały się rosą i znów szły spać z myślą o przyśnieniu przyszłego męża.
Święto Kupolės
Powiązanie święta z motywami roślinnymi potwierdza również jego druga nazwa “Kupolės” lub “Kupolinės”. Święto ma swoje korzenie w pogaństwie, kiedy terminem “kupolė” nazywano żerdź obrzędową, upiększoną kwiatami, którą wkopywano w środku miejsca świętego. Korona drzewa (lit. kupolė) miała trzy gałęzie. Wierzono, że jedna z nich kwitnie jak słońce, druga – jak księżyc, trzecia – jak gwiazda.
Pierwsza wzmianka o Kupolė pochodzi z latopisu Ipatijewskiego z roku 1262. Nazwę Kupolė spotykamy w dziełach M. Stryjkowskiego i T. Narbutta. Kupolė w mitologii litewskiej była boginią roślin i mądrych kobiet, a jej córka Rasytė – ożywicielką roślin polnych.
Kulminacją obrzędu religijnego Kupolinės było obchodzenie pola zasianego żyta. Święto obrzędowe kończyły tańce, które miały wymodlić u bogów pogańskich dbałość o zboże podczas kiełkowania oraz dojrzewania.
Święto Kupały i Noc Świętojańska
Święto obchodzone w najkrótszą noc w roku (z 21 na 22 czerwca), Noc Kupały, nakazem Kościoła w X wieku zastąpiono w Noc Świętojańską (z 23 na 24 czerwca). Jej patronem został św. Jan Chrzciciel, którego zaczęto nazywać Kupałą (stworzył chrzest chrześcijański w formie rytualnej kąpieli), a najważniejszym symbolem kwiat paproci, kwiat perunowy, który nigdy nie zakwita. Legendy podają, że mityczny kwiat paproci widzialny jest tylko w okamgnieniu, a w miejscu, w którym zakwita, można znaleźć skarb.
Podczas ludowego święta Kupolės młodzież, śpiewając i tańcząc, rozpala stosy, na których palono symboliczne postacie zywane wiedźmami – miało to chronić ludzi przed złem i zapewniać obfite plony zbóż. W niektórych regionach Litwy zwyczaj spalania słomianych kukieł w noc przesilenia letniego przetrwał aż do dziś.
Tradycje
Święto łączy w sobie duch całkowicie odmiennych żywiołów – ognia i wody, które w czasach pogańskich były symbolem jedności pierwiastków żeńskiego i męskiego. Kult wody przetrwał w postaci tradycji puszczania wianków na wodę (wianek – symbol dziewictwa), a kąpiel przed wschodem słońca miała chronić przed chorobami. Kult ognia (ogień – symbol życia) zachował się w formie palenia ognisk na kurhanach i wzgórzach. Ogień miał również magiczną możliwość odstraszania złych mocy, demonów i czarownic.
Szczególne miejsce zajmowały zioła świętojańskie, czernice i inne trawki kwitnące na żółto. Wierzono, że mają one wielką moc leczniczą i chronią od wiedźm i złych duchów.
Na Wschodniej Litwie istniał zwyczaj, w którym dziewczęta stawały tyłem do drzewka i rzucały przez ramię wianki uplecione z ziół świętojańskich. Liczba prób potrzebnych, by zawisł na gałęzi, symbolicznie wskazywała, po ilu latach panna opuści dom rodzinny.
Na obszarze Małej Litwy młode dziewczęta zdobiły żerdź zwaną “kupolė”, oplatając ją symbolicznie wiankami i różnobarwnymi wstążkami. Ustawiano ją zwykle w pobliżu dojrzewających zbóż albo przy wjeździe, którym przewożono plony. Czuwano, by aż do zakończenia święta – trwającego przez dwie noce i jeden dzień – żaden z wianków nie został skradziony. Podczas straży dziewczęta śpiewały pieśni, a na koniec dzieliły między sobą po równo kwiaty, które pozostały na drzewku.
24 czerwca święto narodowe
Święto Rosy na Litwie przyciąga tłumy uczestników, biorących udział w licznych zabawach i uroczystościach w różnych zakątkach kraju. Dzień ten, przypadający 24 czerwca, od roku 2003 ma status święta narodowego i ustawowego dnia wolnego od pracy. Obchody łączą się również z obchodami Jana i Janiny, dlatego uroczystość znana jest także pod nazwą Joninės.
Podczas obchodów szczególnie widoczny jest związek ze starymi obrzędami – uroczystości koncentrują się głównie w okolicach Wilna oraz na kurhanach w Kiernowie, dawnej stolicy pogańskiej Litwy.
W Rezerwacie Kulturowym Kiernów uczestnicy święta mogą wsłuchać się w hymn żegnający zachodzące słońce, dołączyć do barwnych korowodów wokół płonących ognisk, spróbować swoich sił w skokach przez płomoenie, tańczyć w ich blasku, puszczać wianki na wodę, a na zakończenie – obmyć się rosą, zgodnie z dawnym zwyczajem.
Wileńskie obchody odbywają się w Werkach, wokół centrum wystawowego LITEXPO, między mostami Zielonym a Białym orz na Starówce. Uroczystości przebiegają w duchu dawnych tradycji etnicznych, a w programie znajdują się koncerty litewskich zespołów ludowych, gry i zabawy sportowe, wróżby, konkursy oraz różne niespodzianki.
Noc Świętojańska, nazywana również nocą miłości, flirtów i uwodzenia, staje się również okazją do podziwiania bogatego litewskiego folkloru, ludowych obrzędów i zwyczajów, które przez stulecia kształtowały to wyjątkowe święto.
