Historyczne centrum Wilna ukształtowało się wokół trzech najstarszych ulic: Zamkowej (lit. Pilies g.) , Wielkiej (lit. Didžioji g.) oraz Ostrobramskiej (lit. Aušros Vartų g.). Trakt ten, łączący Plac Katedralny z Ostrą Bramą, stanowił pierwotną oś komunikacyjną miasta. To właśnie wzdłuż niego rozwinęła się najstarsza część stołecznej starówki, będącej jednym z najcenniejszych dziedzictw urbanistycznych Europy Wschodniej.
To właśnie tutaj najzamożniejsi mieszkańcy miasta wznosili swoje pałace.
Na przestrzeni dziejów nazewnictwo ulic w Wilnie ulegało licznym zmianom. W okresie sowieckim, w 1951 roku, cały trakt komunikacyjny Starego Miasta otrzymał nazwę ulicy Maksyma Gorkiego. Dopiero w 1987 roku, w związku z nasilającymi się dążeniami do odzyskania niepodległości, przywrócono historyczne nazwy ulic Zamkowej i Wielkiej, a w 1988 roku również ulicy Ostrobramskiej.
Głównymi ulicami średniowiecznego Wilna przemierzały procesje kościelne, orszaki królewskie, legaci papiescy i poselstwa. To tutaj możnowładcy i najzamożniejsi wilnianie budowali swoje domy oraz rezydencje magnackie. Cała dzielnica przylegała bezpośrednio do Uniwersytetu Wileńskiego, na którego dziedzińcu przy ulicy Zamkowej 22 w latach 1781-1799 funkcjonował Ogród Botaniczny Uniwersytetu Wileńskiego.
Ulica Wielka (lit. Didzioji g.)
Ulica Wielka pełniała funkcję placu targowego: w najszerszym jej odcinku, w sąsiedztwie Ratusza, znajdował się Wielki Plac Targowy oraz Targ Rybny przy cerkwi Piatnickiej. Obecnie Ratusz wraz z Placem Ratuszowym pełnią rolę reprezentacyjną miasta.
W książce “Opisać Wilno” autorstwa Tomasa Vencłowy czytamy:
“…Wilno dwa razy odwiedzał Piotr I (…). Małą cerkiew Piatnicką przy ulicy Wielkiej (…) zdobi tablica z czarnego marmuru, na której widnieje napis mówiący, że car ofiarował cerkwi chorągwie zdobyte na Szwedach i tu ochrzcił młodego Etiopczyka. Chłopca spotkał niezwykły los: został później generałem i był pradziadkiem największego rosyjskiego poety Aleksandra Puszkina”.
Przy ulicy Wielkiej 22 (lit. Didžioji g. 22) znajdowała się pierwsza na Litwie drukarnia Franciszka Skaryny, w której w 1522 roku wydrukowano pierwszą książkę na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego, zatytułowaną “Mažoji kelionių knygelė” (pol. Mała książka podróżnika). Z tego samego domu 6 listopada (25 pażdziernika według kalendarza juliańskiego) 1824 roku wyruszył do Rosji Adam Mickiewicz. Natomiast w kamienicy przy ulicy Zamkowej 22 (Pilies g.22) mieszkał Euzebiusz Słowacki, ojciec Juliusza, profesor literatury, a także sam Juliusz.
Ulica Zamkowa (lit. Pilies g.)
Każdy bydynek przy ulicy Zamkowej posiada swoją unikatową historię. Do szczególnie znaczących należy gmach przy numerze 26 (lit. Pilies g. 26), w którym 16 lutego 1918 roku podpisano Akt Niepodległości Litwy. Obecnie mieści się tam muzeum, którego ekspozycja przedstawia historię odrodzenia niepodległości Litwy na początku XX wieku.
Na szczególną uwagę zasługuje hotel “Narutis”, najstarszy w Wilnie, mieszczący się w historycznym budynku przy Zamkowej 24 (lit. Pilies g. 24). Zachowując średniowieczny charakter, obiekt łączy w sobie elegancję i komfort, stanowiąc prestiżową pieciogwiazdkową przystań w sercu Starego Miasta.
Na fasadzie budynku przy ulicy Zamkowej 24 (Pilies g.) umieszczono tablicę z płaskorzeźbą J. I. Kraszewskiego. Napis na niej informuje: ”W latach 1832 -1835 r. w tym domu mieszkał i tworzył wybitny pisarz i historyk Józef Ignacy Kraszewski”.
Pod adresem Zamkowa 2, w okresie międzywojennym znajdowała się redakcja gazety „Słowa”, redagowanego przez Stanisława Cata-Mackiewicza.
Będąca sercem Wilna, reprezentacyjna ulica Starego Miasta, pełna eleganckich sklepów i restauracji, tętni życiem zarówno w ciągu dnia, jak i w nocy. Łącząca Katedrę Wileńską z Ostrą Bramę ulica jest najczęściej odwiedzanym miejscem w Wilnie, pełniąc rolę wizytówki stolicy oraz centrum handlu i rozrywki. Liczne stragany, kościoły, cerkwie, muzea i kawiarenki tworzą tu szczególną atmosferę. Ulica ta jest także miejscem wielu wydarzeń kulturalnych, z których największe nawiązujące do dawnych tradycji stanowi gwarny Wileński Jarmark Kaziukowy.
Ulica Ostrobramska (lit. Aušros Vartų g.)
Ulica Otrobramska (lit. Aušros vartų g.) rozciąga się od Ostrej Bramy, z jej słynnym obrazem Matki Miłosierdzia, do skrzyżowa z ulicą Subocz (lit. Subočiaus g.). Wcześniej nosiła nazwę Miednickiej, od traktu prowadzącego do Miednik. Od zawsze grała istotną rolę w życiu Wilna. Tomas Venclova w swojej książce “Opisać Wilno” wspomina:
“Napoleon …wkroczył do miasta z honorami przez Ostrą Bramę – a więc nie od strony zachodniej, lecz południowej …”
Każdy z budynków przy tej ulicykryje w sobie własną historię. Znajdują się tu wczesnobarokowy katolicki kościół św. Teresy, prawosławna cerkiew i monaster św. Ducha, dawny klasztor bazylianów oraz unicka świątynia Świętej Trójcy. W 1902 roku wzniesiono budynek Litewskiej Filharmonii Narodowej.
Ulica, będąca świadkiem fascynującej i bogatej przeszłości, zdecydowanie zasługuje na odkrycie.
Ostatnia aktualizacja 9 grudnia 2025
