Merecz (lit. Merkinė) – perła Dainawy jest dziś niewielkim, niepozornym miasteczkiem liczącym niespełna tysiąc mieszkańców, kryje w sobie wielką historię. Położone w sercu Parku Narodowego Dzukija nad wysokim brzegiem Niemna.
Merecz (Merkinė) w średniowieczu był jednym z najważniejszych miast Litwy, przewyższając rangą nawet Wilno. To tu Władysław Jagiełło nadał prawa magdeburskie, a potężny zamek uchodził za jedną z najsilniejszych twierdz Europy Wschodniej. Miasto rozwijało się dzięki położeniu przy szlaku Kraków–Wilno, zwanym „drogą Jagiellonów”, którym podróżowali królowie, wojska, kupcy i poczta królewska. W XVIII wieku Merecz leżał na trasie Wielkiego Gościńca Litewskiego, łączącego Warszawę i Wilno – jednej z głównych arterii Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Dzięki temu był żywym ośrodkiem handlu, rzemiosła i wymiany kulturowej.
Wzmianka o Mereczu (Merkinė) z 1518 r. dotyczy rady lejtów, a złoty okres miasta przypadł na XVI i pierwszą połowę XVII w. 7 grudnia 1569 r. król Zygmunt August nadał Mereczowi prawo magdeburskie oraz herb z jednorożcem, co zapoczątkowało złoty wiek miasta. Oryginał dokumentu nie zachował się, lecz jego odpis widnieje w Metryce Litewskiej. Był to czas królewskich rezydencji, rozwoju rzemiosła i rosnącej roli gospodarczej. W 1648 r. właśnie tu zmarł król Władysław IV Waza, często odwiedzający Merecz ze względu na urok okolicznych lasów i swoją faworytę Jadwigę Łuszkowską. Dom, w którym zakończył życie, zachował się do dziś – wzniesiony w XVI w., należał kolejno do mieszczan, szlachty, jezuitów i prywatnych właścicieli, służąc później m.in. jako karczma czy szkoła. Choć wielokrotnie przebudowywany, nadal przyciąga turystów jako miejsce związane z ostatnimi dniami jednego z królów Rzeczypospolitej.
Choć w XVI–XVII w. nie używano określenia „port”, źródła dowodzą, że Merecz miał rozwiniętą infrastrukturę żeglugową na Niemnie – spichlerze, magazyny i własne łodzie handlowe vytinės. Spławiano tędy m.in. sól, a miejscowi żeglarze docierali nawet do Królewca. Jeszcze w XVIII w. wspominano miejscowy port, a w XIX w. miasto było ośrodkiem żeglugi i budowy statków. Tradycję tę potwierdzają znaleziska archeologiczne, m.in. fragment vytinės z XVIII w. odkryty w 1992 r.
Jedną z największych strat Merecza była utrata ratusza. Choć mieszkańcy odnowili go w latach 60. XIX w., w 1887 r. carskie władze nakazały rozbiórkę. Na jego miejscu wzniesiono cerkiew w stylu rosyjskim – symbol dominacji imperium i narzędzie polityki rusyfikacji po powstaniu styczniowym.
Horacjusz Sarmacki, Maciej Kazimierz Sarbiewski, widział w Mereczu nie tyle osadę, co harmonię natury. Z zachwytem opisywał w „Zabawach leśnych” spokój lasów i rzeki, jelenie wśród paproci i sarny nad brzegami, a także prostą radość życia mieszkańców.
To niewielkie miasteczko oferuje wyjątkowe widoki. Największą atrakcją jest 25-metrowa wieża widokowa, stojąca niedaleko centrum. Wieża w Mereczu wkomponowuje się w otoczenie – pięć brązowych kolumn przypomina pnie sosen, a spiralne schody przywodzą na myśl leśną ścieżkę. Z jej tarasu roztacza się panorama doliny Niemna i lasów Dzukii, która robi ogromne wrażenie o każdej porze roku.
Góra zamkowa, dawniej miejsce potężnego grodziska i jednego z głównych zamków obronnych Wielkiego Księstwa Litewskiego, dziś jest celem spacerów turystów. Na wzgórze prowadzą schody od parkingu przy moście na Niemnie. Choć twierdzę zniszczyli Szwedzi, wzgórze wciąż przypomina o czasach świetności unii polsko-litewskiej.
W Mereczu warto zobaczyć gotycki kościół Wniebowzięcia NMP, sięgający XV w. Pierwotnie była to świątynia św. Mikołaja założona przez Władysława Jagiełłę, dziś – po barokowej przebudowie – funkcjonuje jako kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny.
