Kościół św. Anny

Kościół św. Anny – po lewej

Kościół św. Anny (lit. šv. Onos bažnyčia) jest największym klejnotem wileńskiej starówki, cennym zabytkiem późnego gotyku, który wymagał od architektów nie tylko talentu, lecz również rozległej wiedzy o działaniu obciążeń i wytrzymałości materiałów. Nic dziwnego, że nawet sam Napoleon chciał go na swej dłoni przenieść aż do Paryża.

Fasada kościóła ©Cancre (CC BY-SA 3.0

Kościół, zwany też “Śpiewającym kamieniem” zbudowano z 33 gatunków cegieł, ma piękną oryginalną fasadę, trzy wieżyczki, zdobione pinaklami, w ścianach bocznych znajdują się podwójne gotyckie okna. Jest kościołem niedużym, jednonawowym, którego elementy ornamentyki przypominają płomienie. W ołtarzu głównym jest obraz św. Anny Samotrzeć. Warto też zwrócić uwagę na dwa osiemnastowieczne obrazy – Matkę Bożą z Dzieciątkiem i św. Jana Nepomucena.

Jerzy Remer w książce ”Wilno” napisał o tym zabytku: ”Bujność pomysłowości w rysunku fasady graniczy z wybujałością, bogactwo z rozrzutnością, efekt z przepychem …”

Pierwsza wzmianka o kościele pochodzi z roku 1501. Początkowo przy klasztorze Bernardynów powstała kaplica. Fundatorem pierwszego kościoła w tym miejscu był król Aleksander Jagiellończyk. Nie wiadomo, kto był autorem świątyni: Benedykt Rejt czy Michał Enkingier.

Według jednej z legend wileńskich budowę kościoła św. Anny w Wilnie rozpoczął zdolny i sławny mistrz Wojciech z Mińska, który miał córkę Marię i zięcia Jana. Sam Wojciech założył fundamenty i zaczął wznosić ściany. Zięć zaś udał się za granicę i stał się uczniem sławnego mistrza krzyżackiego. Kiedy Jan wrócił do Wilna, zobaczył budowę Wojciecha, która już się sporo się posunęła do przodu.

Zakątek bernardyński (1874 r.)

Widział ciężkie ściany bez ozdób i gzymsów, nieproporcjonalne do całości drzwi łukowe. Nie umiał ukryć swojego zmieszania i na natarczywe zapytania teścia, czy jest zachwycony budowlą, odpowiedział, że zbudowałby kościół inaczej. To, co widział, było za ciężkie i wręcz przygniatało.

Osłupiały Wojciech oddał budowę w ręce zięcia, który pracę rozpoczął z młodzieńczym zapałem, urzeczywistniając swoje marzenia w cegle i kamieniu. Nie zburzył postawionych przez Wojciecha ścian, lecz na nich, jak na podstawie, zaczął wznosić łuki, wysmukłe, lekkie słupki i gzymsy, wreszcie ukończył budowę trzema ażurowymi wieżyczkami, które zdawały się ulatywać w niebo.

Kiedy zakończył budowę zaprosił żonę i Wojciecha aby ją obejrzeli. Zauroczony kościołem Wojciech zrozumiał, że mąż córki stworzył arcydzieło. Zazdrość i emocje okazały się silniejsze niż rozsądek. Oszalały z gniewu Wojciech zrzucił Jana z rusztowań. Młody mistrz skonał u stóp żony.

Świątynię wzniesiono na wilgotnym gruncie, osadzono na palach olchowych oraz workach z piaskiem. Przez pewien czas w XVI wieku kościół znajdował się w rękach protestantów, następnie przejęli go bernardyni. Kroniki donoszą, że kazania w świątyni tej czytał nawet Abraham Kulwieć (lit. Abraomas Kulvietis).

Rysunek Zygmunta Vogela

Wielokrotnie niszczony przez pożary, pierwotnie odbudowany za sprawą Zygmunta Augusta, następnie w roku 1747 przez architekta Jana Krzysztofa Glaubitza. W 1812 r. stał się stajnią dla koni. W 1872 r. carski architekt miejski Mikołaj Czagin dobudował dzwonnicę, cegłę wymalowano na czerwono.

W 2010 r. niemieccy inżynierowie w 2010 r. zeskanowali świątynię laserem i otrzymali trójwymiarowy model kościoła.

Kościół św. Anny jest bezcennym zabytkiem, który odznacza się rzadko spotykaną urodą i elegancją. Mieszcząca się przy ul. Maironio (lit. Maironio g.) świątynia gotycka jest miejscem, w którym zatrzymał się czas.