Wsród świątecznych symboli Wileńszczyzny palma zajmuje miejsce szczególne – to żywa pamiątka przeszłości i piękna ozdoba, niosąca ze sobą ducha wielkanocnego odrodzenia. To symbol życia i odrodzenia dobra nad złem.
Wicie palm to zwyczaj, który szczególnie żyje na terenach położonych na północ od Wilna, w okolicach Piłajć i Suderwi. To tutaj, w tej malowniczej okolicy, palmiarstwem zajmuje się około 300 osób. Te ziemie stanowią serce tego rękodzieła, gdzie tradycja rozkwita w pełni.
Skąd się wzięła tradycja?
Początki wicia palm na Litwie nie są ustalone. Istnieją przypuszczenia, że tworzenie palm miało swój początek od dawnego pogańskiego zwyczaju związanego z kultem drzewa. Mogło też powstać od jerozolimskiego zwyczaju witania gałązkami palmowymi Jezusa triumfalnie wjeżdżającego do Jerozolimy albo wywodzić się od średniowiecznych przemarszów pracowników cechów rzemieślników.
Gdzie i jak robiło się palmy wileńskie
Tradycja wicia palm wileńskich, sięgająca XIX wieku, jest głęboko zakorzeniona w kulturze ludowej regionu. Jej początki wiążą się z miejscowościami Bujwidziszki i Suderwa, skąd z czasem rozprzestrzeniła się na inne podwileńskie wsie, takie jak Krawczuny, Wilkieliszki, Sałaty czy Ciechanowiszki.
Proces tworzenia palm rozpoczynał się po Zapustach (lit. Uzgavėnės) i trwał aż do Niedzieli Palmowej, stanowiąc dodatkowe źródło utrzymania dla wielu rodzin.
Kiedyś palmy robiło się z papieru i traw, z gałązek wierzby (stąd litewska nazwa “verba”). Wierzba od dawna miała wielkie znaczenie w życiu ludzi wsi, w kulturze chrześcijańskiej. Jest drzewem, które wiosną najwcześniej budzi się do życia, a w symbolice kościoła jest znakiem zmartwychwstania i nieśmiertelności duszy.
Barwne i ozdobne palmy wileńskie powstają aż z 50 suchych polnych, leśnych i ogrodowych kwiatów -zbieranych o rożnych porach roku, by uzyskać odpowiednią gamę barw. Tradycyjne uwija się je na suchych, drewnianych patyczkach – z jednej strony lub dookoła – wykorzystując farbowane bądź naturalne rośliny, takie jak suchotnik, mietlica, krwawnik, dziurawiec, tymotka, chmiel, wrotycz oraz kocanka piaskowa. Wierzchołki palm wieńczone są mieszanką aż 11 gatunków traw, a całość często uzupełniają kłosy zbóż i owsa. Palma wileńska to nie tylko rękodzieło – to żywa spuścizna narodowa, symbol dziedzictwa i tożsamości kulturowej regionu.
Zwyczaje związane z palmą
Z palmami wielkanocnymi wiąże się wiele zwyczajów i wierzeń. Tradycją niedzieli palmowej było wzajemne chłostanie się palmą, podczas którego składano sobie życzenia zdrowia i pomyślności. Wierzono, że poświęcona palma ma niezwykłą moc – leczy choroby, chroni przed czarami, ogniem i wszelkim złem. Palmy, które zostały poświęcone w kościele, przechowywano przez cały rok, zazwyczaj za obrazem przedstawiającym świętych, aż do kolejnej Niedzieli Palmowej.
Wileńska palma, królowa Kaziuków Wileńskich, jest nieodłącznym elementem tego święta. Na Wileńszczyźnie palmy zaczynają pojawiać się już 4 marca, wraz z obchodami Kaziuka.
Na Litwie wije się palmy o różnych kształtach. Najbardziej popularne są w kształcie wałeczka. Popularne są również dywanowe, figuralne, rozłożyste i płaskie. Od 1979 roku w Krawczunach zaczęto wyrabiać palmy – giganty do 2 metrów.
Muzeum w Ciechanowiszkach (lit. Čekoniškis)
Od 2000 roku 20 km od Wilna w Ciechanowiszkach działa Izba Palm i Użytku Powszechnego. Ekspozycje muzealne zapoznają z tradycjami ziemi wileńskiej. Tu możemy podziwiać przeróżne palmy, stare meble i przedmioty użytku codziennego.
Miejscowość: Wieś Ciechanowiszki (lit. Čekoniškių kaimas)
Adres: Čekoniškių kaimas, Zujūnų seniūnija, Vilniaus rajonas.
Godziny otwarcia: środa – niedziela od 12:00 do 16:00
Muzeum nieczynne: poniedziałki i wtorki
Kontakt: janinanorkuniene@yahoo.com; tel.: (+370 6) 783 75 29
Strona internetowa: muziejai.lt
Warto wiedzieć:
Ruszczycówka to szczególny typ palmy wileńskiej, który swoją nazwę zawdzięcza wybitnemu artyście i profesorowi Ferdynandowi Ruszczycowi – malarzowi, grafikowi i scenografowi związanemu z Wileńszczyzną. Na początku XX wieku Ruszczyc, zafascynowany ludowym rzemiosłem, rozpropagował ten właśnie typ palmy wśród miejscowej inteligencji i twórców ludowych. Ma walcowany kształt, jest gęsto i symetrycznie uwita, układa się w niej geometryczne, często spiralne lub pasowe wzory, Tworzona jest na drewnianym patyku. Wykonanie ruszczycówki to proces wymagający dużo cierpliwoci i precyzji.
