Kontynuacja części pierwszej – Mendog (część I)
17 lipca 1251 roku w Mediolanie litewski książę Mendog otrzymał papieską zgodę na koronację z rąk papieża Innocentego IV (pod warunkiem przyjęcia chrztu). Papież wydał dwie bulle: jedna nakazywała biskupowi Chełmna koronację Mendoga na króla i wyznaczenie biskupa Litwy, druga bulla określała bezpośrednią podległość biskupa Litwy bezpośrednio papieżowi.
Papież polecił biskupowi Chełmna Henrykowi Heidenrykowi zbierać prałatów i zakonników. Miał ich wysłać do Litwy, by w imieniu papieża ukoronowli Mendoga katolickim wieńcem królewskim.
Mendog zyskał wiele korzyści. Został pierwszym królem Litwy oraz oddalił niebezpieczeństwo całkowitego uzależnienia bądź podbicia litewskiej ziemi przez inne państwo.
Koronacja Mendoga była reakcją na konkretną sytuację polityczną. Chodziło o rozbicie koalicji zawiąznej przeciw niemu.
Źródła pisane nie podają dokładnej odpowiedzi na pytanie, dlaczego koronacja odbyła się dopiero po dwóch latach. Być może w tak krótkim czasie koronowany władca nie zdobył wysokiego autorytetu wśród poddanych, a może przeszkadzały intrygi arcybiskupstw Rygi i Gniezna. (W 1253 roku został wyświęcony biskup Wit, który dopiero w 1255 roku zrzekł się biskupstwa. Dopiero w 1254 roku biskupem został wyświęcony Chrystian).
Nie jest pewne, czy Mendog był koronowany. Jeżeli jednak był, to zdaniem litewskiego historyka Edwardasa Gudewicziusa (lit. Edvardas Gudevičius) mogło to odbyć się 6 lipca 1253 roku (Dzień Koronacji Króla Mendoga – 6 lipca jest na Litwie świętem państwowym).
Miejsce koronacji Mendoga
Nie jest do końca wyjaśnione miejsce koronacji Mendoga, ponieważ nie ma wiarygodnych źródeł pisanych.
Istnieją trzy wersje oparte na przypuszczeniach. Najczęściej powtarza się wariant, że takim miejscem mógł być Nowogródek – główna siedziba władcy i faktyczna stolica ówczesnej Litwy. Wersja ta była ogłoszona na stronach kronik i jest rezultatem rozważań historyka Mateusza Stryjkowskiego. Jej zwolennikami są historycy litewscy K. Jablonskis i Z. Ivinskis.
Istnieje duże prawdopodobieństwo, że drugim miejscem mogła być tak zwana “katedra Mendoga”, której resztki znaleziono w podziemiach dzisiejszej katedry wileńskiej. Zwolennik wersji architekta Napoleonas Kitkauskas powołuje się na fakt znalezienia jej resztek w 1986 roku. Założenia próbuje oprzeć na dokumentach dyplomatycznych (list do papieża z 1388 roku).
Trzecia wersja – koronacja odbyła się na dworze w Latawie (lit. Latava, wieś w Onikszty rej. Anikszczajskim (lit. Anykščių rajonas)).
U podstaw tej wersji legły nastepujące ustalenia: istnieje akt donacyjny z lipca 1253 roku, wskazana data i miejsce. W 1997 roku tam znaleziono grodzisko Latawe (lit. Palatavio piliakalnis). Zdaniem historyka litewskiego Tomasa Baranauskasa – Latawa jest najbardziej realnym miejscem, gdzie odbyła się koronacja władcy litewskiego.
Cenę, którą musiał zapłacić za pomoc w zdobyciu korony, była utrata prawie połowy Litwy. W 1253 roku Mendog podarował Krzyżakom Narduwę (lit. Nadruva, gdzie się znajdowało centrum religijne Romuva), połowę Dainawy (lit. Dainava lub Sūduva, gdzie mieszkało plemię Jaćwingów), w 1255 Selę (lit. Sėla, tereny dzisiejszej Litwy i Łotwy), Skalowię (lit. Skalva, znajdująca się po obu stronach dolnego brzegu Neris), a w 1259 roku Żmudź (lit. Žemaitija).
Królestwo Litwy 1253-1263
Mając spokój od zachodu Mendog umiejętnie go wykorzystał. Rozbudował swoje państwo tworząc na Litwie sądy, nowoczesny system administracyjny, srebrną monetę. Zawierał sojusze z silnymi i zrywał gdy Ci słabli. Stosował brutalną politykę zastraszania, wykorzystywał intrygi, był bezwzględny i okrutny. Przyjął chrześcijańską wiarę i odciął się od narodu, którym rządził.
W 1252 roku zdobył Ruś Czarną. Koalicja antylitewska, nie zdoławszy złamać oporu Mendoga, popieranego przez Krzyżaków, wkrótce rozpadła się i w 1254 Daniel Halicki z Towciwiłem zmuszeni byli zawrzeć z królem Litwy pokój.
Na mocy tego porozumienia, Ruś Czarna z Nowogródkiem jako lenno Litwy została oddana Romanowi Daniłowiczowi. Towciwił zaś wrócił do swego księstwa połockiego, Żmudź odłączyła się od Litwy i rządy w niej objął wkrótce syn Wykinta Treniota.
1260 roku król Litwy podpisał dokument, na mocy którego w wypadku jego śmierci i śmierci jego następców wszystkie ziemie przechodziły w ręce Zakonu Inflanckiego, co formalnie dawało możliwość przywłaszczania sobie terenów całej Litwy.
W samym roku (1260) odbyła się jedna z największych bitew XIII wieku – starcie zbrojne pod Durbe, w której oddziały Trejnoty i Żmudzini pokonali dwa zakony krzyżackie.
Sojusz z Zakonem Inflanckim nie był już Mendogowi potrzebny, więc po prostu się z niego wycofał. Powrócił do wiary przodków i zrzekł się chrześcijaństwa na rzecz pogaństwa.
Zawierając w 1261 roku sojusz ze Żmudzią, Mendog naraził się na kolejną wojnę z Zakonem. W sojuszu z Aleksandrem Niewskim spustoszył Mazowsze, podbił Ruś Czarną i wkroczył do Inflant.
W książce Mindaugasa Szapoki (lit. Mindaugas Šapoka) “Wielkie Księstwo Litewskie: próba nowego spojrzenia na punkty styczne polskiej i litewskiej pamięci historycznej” czytamy:
”Mendog był biegłym dyplomatą, człowiekiem utalentowanym i kreatywnym, który w krótkim czasie był w stanie pojąć tajniki zachodnioeuropejskiej dyplomacji oraz zdobyć zaufanie dworu papieskiego. Los pierwszego i jedynego króla litewskiego był tragiczny. W 1263 roku został wraz z dwoma synami zamordowany przez wrogów – zwolenników pogaństwa – co oznaczało, że kraj został bez sukcesora na królewskim tronie. Niemniej jednak Litwa jako twór polityczny utworzony przez Mendoga istniała nadal. 6 lipca, dzień koronacji litewskiego króla Mendoga, jest obecnie świętem państwowym na Litwie”.
W ogarniętej wojną Litwie doszło do zamachu na króla. “Latopis Ipatijewski” mówi, że został zamordowany 12 września 1263 roku razem z dwoma (spośród trzech) synami Ruklą (lit. Ruklys) i Repeką (lit. Rupeika) przez swego szwagra Dowmunta (lit. Daumantas).
Zdaniem historyka litewskiego Alwydasa Nikżentaitisa (lit. Alvydas Nikžentaitis):
“Formalnie Mendog został zamordowany za to, że po śmierci Marty zalecał się do żony innego księcia. Wiadomo jednak, że owe perypetie życiowe były wyłącznie pretekstem do zamordowania Mendoga. Mimo, że nie brakowało wśród książąt litewskich waśni, podstępstw i skrytobójczych morderstw, odpowiedzi na pytanie dlaczego zginął Mendog, należałoby szukać w magicznej kombinacji słów ”żądza władzy”.
Film Król Mendog (Władza) (lit. Karalius Mindaugas (Valdžia)
Po śmierci pierwszego króla litewskiego państwo nie rozpadło się, jednak Litwa utraciła statut królestwa.
Litewska szkoła myślenia historycznego różnie oceniana politykę Mendoga. Niemniej jednak pozostał on jedynym królem, którego miała Litwa. Był monarchą, który pierwszy związał swój kraj z chrześcijaństwem.
Warto wiedzieć:
Nie posiadamy autentycznej podobizny Mendoga – wszystkie portrety Mendoga oraz wielu innych wielkich książąt Litwy aż do Witolda są owocem fantazji malarzy.
Historycy mają podstawy do tego, by uważać, że Mendog nie mówił po litewsku, tylko prawdopodobnie w narzeczu Auksztoty.
Na Litwie istnieje premia żony Mendoga królowej Marty (lit. Mindaugo karalienės Mortos vardo valstybinė premija), która jest udzielana dla utalentowanych dzieci za osiągnięcia w dziedzinie twórczosci artystycznej (muzyki, sztuki, literatury). Jest przyznawana co roku 6 lipca w na króla Litwy.
Powyższy tekst jest kontynuacją części pierwszej – Mendog (część I)
