Kiernów (lit. Kernavė), określany niekiedy mianem “litewskiej Troi”, jest jednym z najciekawszych wykopalisk archeologicznych na Litwie. Dawna osada z okresu kamienia była świadkiem minionej cywilizacji i kultury, centrum religijnym pogaństwa i najstarszą stolicą (siedzibą władców) Litwy.
Dzisiejszy Kiernów jest niedużym miasteczkiem (zaledwie 397 mieszkańców) usytuowanym nad brzegiem Wilii w rejonie szyrwinckim (lit. Širvintų r.).
Historia Kiernowa
Najstarsze ślady osadnictwa na terenie historycznego Kiernowa pochodzą z IX – VIII tys. p.n.e (okres epipaleolitu).
Swoją prahistorię miasto rozpoczęło w roku 1040 n. e.. Według legendy, mityczny władca Kiernus założył tu stolicę i wymyślił nazwę dla swojego państwa.
Wielokrotnie atakowany przez Krzyżaków do 1230 roku zostawał rezydencją władców litewskich i stolicą państwa, ośrodkiem rzemieślniczym i handlowym. W 1390 roku drewniany zamek i drewniane miasto zostały spalone przez Krzyżakow i już nigdy nie zostały odbudowane.
Pierwsza historyczna wzmianka o Kiernowie pochodzi z “Liwońskiej Kroniki Rymowanej” i kroniki Hermana z roku 1279.
Grodziska
Grodziska (lit. piliakalniai) jako podstawowy typ życia i sposób zakładania osad, istniały na Litwie od epoki brązu do końca XIV wieku i są najważniejszą spuścizną kultury pogańskiej Bałtów. Warowne osady wznoszono do obrony przed najazdami wroga. Były one miejscem schronień podczas wojen i rozruchów. Na terenie Litwy znajdowało się około tysiąca grodzisk, z których do dziś pozostało około ośmiuset.
Ośrodek grodzisk z zamkami obronnymi znajdował się również w Kiernowie, w tutejszej dolinie Pojaty (lit. Pajautos slėnis). Nazwa powstała od imienia najpiękniejszej wajdelotki Pajauty. Centralne (największe) wzgórze osady Kiernów nazywało się Górą Ofiarną (lit. Aukuro kalnas), na której płonął ogień. Inne cztery – to Tron Mendoga (lit. Mindaugo sostas), Góra Lizdejki (siedziba pogańskiego kapłana Lizdejki), Gora Zamkowa (Gora Załogi (lit. Įgulos kalnas) oraz grodzisko Kriwejkiszkis – Strażnica Zwiadowcza Grodu Kiernów.
Ogółem mieszkało tam ok. 4 tys. mieszkańców. Przypuszcza się, że miasto mogło być stolicą Mendoga.
Rezerwat Historyczno-Archeologiczny Kiernów
Od 1979 roku rozpoczęto badania archeologiczne, w wyniku których udało się odtworzyć plan Kiernowa, strukturę ulic, miejsce rezydencji księcia (lit. Aukuro kalno piliakalnis) oraz lokalizację dzielnic rzemieślników i kupców.
W 1998 roku władze litewskie podjęły decyzję o utworzeniu Rezerwatu Historyczno – Archeologicznego Kiernów, dostępnego dla szerokich mas i stanowiącego wymowny pomnik dziejów państwa litewskiego.
Powierzchnia rezerwatu historyczno – archeologicznego wynosi 194,4 ha (dotychczas zostało zbadano tylko 1,5% terytorium rezerwatu). W trakcie badań wykopaliskowych, trwających 33 lata, wykopano 20 tys. przedmiotów różnych epok, z których 1.5 tys. są prezentowane w miejscowym Muzeum Archeologii i Historii.
Od lipca 2004 roku zespół pięciu grodzisk Kiernów wpisany został na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO. W regionie Morza Bałtyckiego nie znajdziemy żadnej innej osady składającej się z pięciu grodzisk.
W 2006 roku odnaleziono rzadką monetę Wielkiego Księstwa Litewskiego, pochodzącą z 1387 – 1390 roku. Awers przedstawia władcę z koroną, rewers – lwa.
Festyn ”Dni Żywej Archeologii” w Kiernowie
W Dniu Państwa Litewskiego (6 lipca) w Kiernowie w niezwykły sposób odbywają się tradycyjne festyny “Dni Żywej Archeologii”. Tłumy Litwinów i turystów przybywają do najstarszej stolicy państwa litewskiego, aby poznać tradycje, obyczaje i inne świadectwa przeszłości.
Festyn pozwala przenieść się w czasy średniowiecza, podziwiać prezentacje rzemieślnicze, pokazy prastarych technik produkcyjnych: produkcji mydła, technik tkackich (przędzenia wełny na wrzecionach i kołowrotkach), odparowywania soli, produkcji dętych instrumentów muzycznych.
Interesujące są pokazy techniki gotowania i przyrządzenia dań, uwieńczone kosztowaniem potraw, przyrządzonych wedle tradycji przodków.
Pomnik Żelaznego Wilka
Kiernów to przestrzeń, gdzie przeszłość spotyka się z teraźniejszością, a stare legendy ożywają w sercach Litwinów. Obecny pomnik Żelaznego Wilka w tym mieście ma swoje korzenie w przeszłości. Jest to miniaturowa wersja Góry Giedymina, odzwierciedlająca historyczne związki z Wilnem.
Pierwszy wilk pojawił się w okresie międzywojnia z inicjatywy księdza Nikodema Švogžlisa-Milžinasa, jednak nie był żelazny, lecz drewniany. Dopiero później, między 1920 a 1932 rokiem powstał prawdziwy Żelazny Wilk. To on nadał symbolowi bardziej trwałą formę, umacniając jego miejsce w narodowej świadomości Litwinów. Umieszczono go na niewielkiej górze usypanej z kamieni, przypominającej Górę Giedymina.
Wilk spoglądał w kierunku Wilna, co miało symbolizować tęsknotę i nadzieję na odzyskanie stolicy. Pomnik ten stał się znakiem oporu wobec okupacji i wyrazem przynależności Wilna do litewskiej tożsamości narodowej. Oryginalną rzeźbę stworzył wówczas nauczyciel z Kernavė, Juozas Šiaučiūnas, ale została ona zniszczona w trudnych czasach.
Odbudowany w 2004 roku, upamiętniał determinację Litwinów w walce o Wilno. Wyryte na pomniku słowa Petrasa Vaičiūnasa odzwierciedlały narodowy duch tego czasu. Słynne słowa „Mes be Vilniaus nenurimsim” („Nie spoczniemy bez Wilna”), które po skomponowaniu muzyki przez Antanasa Vanagaitisa stały się niemalże drugim hymnem Litwy.
Polski historyk K.Buchowski trafnie zauważył, że na Litwie rozwinął się swoisty kult Wilna, który stał się symbolem narodowej jedności i pragnienia odzyskania stolicy. Podobnie, D. Wilczewski w swojej pracy „Litwa po litewsku” podkreślił, że wokół utraconego Wilna zbudowano mit, który odegrał kluczową rolę w konsolidacji litewskiego społeczeństwa.
