Historycznym zalążkiem Wilna i najstarszym traktem komunikacyjnym miasta były trzy ulice: Zamkowa (lit. Pilies g.) , Wielka (lit. Didžioji g.) oraz Ostrobramska (lit. Aušros Vartų g.), które prowadziły od placu Katedralnego do Ostrej Bramy. Pamiętające setki lat historii miasta, stanowiły centralną oś, wokół której wyrosła najstarsza starówka w Europie Wschodniej.
To właśnie tutaj najzamożniejsi mieszkańcy miasta wznosili swoje pałace.
Na przestrzeni wieków ulice wileńskie wielokrotnie zmieniały nazwy. W czasach sowieckich, w 1951 roku, władze nadały całemu szlakowi komunikacyjnemu Starego Miasta nazwę ulicy Maksyma Gorkiego. Dopiero w 1987 roku, w kontekście dążeń niepodległościowych, przywrócono ulicom ich dawne, historyczne nazwy: Wielka i Zamkowa, a w 1988 roku – Ostrobramska.
Głównymi ulicami średniowiecznego Wilna przemierzały procesje kościelne, orszaki królewskie, legaci papiescy i poselstwa. To tutaj możnowładcy i najzamożniejsi wilnianie budowali swoje domy oraz rezydencje magnackie. Cała dzielnica sąsiadowała z Uniwersytetem Wileńskim, na jednym z dziedzińców którego (ul. Zamkowa 22) w latach 1781-1799 znajdował się Ogród Botaniczny Uniwersytetu Wileńskiego.
Ulica Wielka (lit. Didzioji g.)
Ulica Wielka pełniała rolę placu targowego: w najszerszym miejscu ulicy obok Ratusza znajdował się Wielki Plac Targowy oraz Targ Rybny przy cerkwi Piatnickiej. W dniu dzisiejszym Ratusz oraz plac Ratuszowy pełnią rolę reprezentacyjną miasta.
W książce “Opisać Wilno” Tomasa Vencłowy czytamy:
“…Wilno dwa razy odwiedzał Piotr I (…). Małą cerkiew Piatnicką przy ulicy Wielkiej (…) zdobi tablica z czarnego marmuru, na której widnieje napis mówiący, że car ofiarował cerkwi chorągwie zdobyte na Szwedach i tu ochrzcił młodego Etiopczyka. Chłopca spotkał niezwykły los: został później generałem i był pradziadkiem największego rosyjskiego poety Aleksandra Puszkina”.
Przy Wielkiej 22 (lit. Didžioji g. 22) mieściła się pierwsza na Litwie drukarnia Franciszka Skaryny, w której w 1522 roku wydrukowano pierwszą książkę na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego pod tytułem “Mažoji kelionių knygelė” (pol. Mała książka podróżnika). Z domu przy Wielkiej 22 wyjechał w dniu 6 XI (25 X) 1824 r. do Rosji Adam Mickiewicz. W kamienicy pod numerem Zamkowa 22 (Pilies g.22) mieszkał Euzebiusz Słowacki, ojciec Juliusza, profesor literatury, i sam Juliusz.
Ulica Zamkowa (lit. Pilies g.)
Na ulicy Zamkowej każdy dom ma swoją niepowtarzalną historię. Do takich należy gmach, w którym 16 lutego 1918 roku podpisano akt Niepodległości Litwy w budynku Domu Sygnatariuszy przy Zamkowej 26 (lit. Pilies g. 26). Obecnie mieści się tam muzeum z ekspozycją opowiadającą o historii odrodzenia niepodległości Litwy na początku XX wieku.
Na uwagę zasługuje najstarszy w Wilnie i jeden z najstarszych w Europie Wschodniej hotel “Narutis”, mieszczący się w historycznym budynku przy Zamkowej 24 (lit. Pilies g. 24). Owiany romantyczną aurą, hotel zachował swoje średniowieczne oblicze. To elegancka oaza spokoju i pięciogwiazdkowa przystań przepychu w sercu Starego Miasta.
Na fasadzie domu Zamkowa 24 (Pilies g.) widnieje tablica z płaskorzeźbą J. I. Kraszewskiego. Napis głosi: ”W 1832 -1835 r. w tym domu mieszkał i tworzył wybitny pisarz i historyk… Józef Ignacy Kraszewski”.
Pod adresem Zamkowa 2, w okresie międzywojennym znajdowała się redakcja gazety „Słowa”, redagowanego przez Stanisława Cata-Mackiewicza.
Będąca sercem Wilna, wystawna i pełna bogatych sklepów i restauracji, reprezentacyjna ulica Starego Miasta tętni życiem zarówno dniem jak i nocą. Łączy Katedrę Wileńską i Ostrą Bramę, nic więcdziwnego, że jest najchętniej odwiedzanym miejscem w Wilnie, stanowiiąc wizytówkę stolicy oraz centrum rozrywki i handlu. Stragany, kościoły, cerkwie, muzea oraz kawiarenki, tworzą tu szczególną atmosferę. Ulica ta jest miejscem wielu imprez, a największym przedsięwzięciem, nawiązującym do dawnych tradycji jest gwarny Wileński Jarmark Kaziukowy.
Ulica Ostrobramska (lit. Aušros Vartų g.)
Ulica Otrobramska (lit. Aušros vartų g.) rozciąga się pomiędzy Ostrą Bramą, z jej słynnym obrazem Matki Miłosierdzia, a skrzyżowaniem z ulicą Subocz (lit. Subočiaus g.). Wcześniej nosiła nazwę Miednickiej od nazwy traktu wiodącego do Miednik. Od zawsze grała ważną rolę w życiu Wilna. Tomas Venclova w swojej książce “Opisać Wilno” wspomina:
“Napoleon …wkroczył do miasta z honorami przez Ostrą Bramę – a więc nie od strony zachodniej, lecz południowej …”
Każdy z budynków tej ulicy to historia zapisana w ścianach. Znajdziemy tu wczesnobarokowy katolicki kościół św. Teresy, prawosławną cerkiew i monaster św. Ducha, dawny klasztor bazylianów oraz unicką świątynię Świętej Trójcy. W 1902 roku wzniesiono budynek Litewskiej Filharmonii Narodowej.
Ulica, będąca świadkiem fascynującej i bogatej przeszłości, z pewnością zasługuje na odkrycie.
