Historycznym zalążkiem Wilna i najstarszym traktem komunikacyjnym miasta były trzy ulice: Zamkowa (lit. Pilies g.) , Wielka (lit. Didžioji g.) oraz Ostrobramska (lit. Aušros Vartų g.) biegnące od placu Katedralnego do Ostrej Bramy. Pamiętają setki lat dziejów miasta, stanowiły oś centralną, wokół której wyrosła najstarsza w Europie Wschodniej starówka.
Tutaj właśnie swoje pałace budowali najzamożniejsi mieszkańcy miasta.
Na przestrzeni wieków ulice wileńskie wielokrotnie zmieniały nazwę. W czasach sowieckich (w 1951 r.) władza nadała całości szlaku komunikacyjnego Starego Miasta nazwę ulicy Maksyma Gorkiego. Dopiero w 1987 roku, na niwie niepodległościowej, ulicom przywrócono ich dawne, historyczne nazwy: Wielka i Zamkowa, a w 1988 r. – Ostrobramska.
Głównymi ulicami średniowiecznego Wilna przemierzały procesje kościelne, orszaki królewskie, legaci papiescy i poselstwa. Możnowładcy i najzamożniejsi wilnianie budowali tu swoje domy oraz rezydencje magnackie. Całą dzielnicę obok zajmował Uniwersytet Wileński, na jednym z dziedzińców którego (ul. Zamkowa 22) w latach 1781-1799 znajdował się Ogród Botaniczny Uniwersytetu Wileńskiego.
Ulica Wielka (lit. Vokiečių g.)
Ulica Wielka pełniała rolę placu targowego: w najszerszym miejscu ulicy obok Ratusza znajdował się Wielki Plac Targowy oraz Targ Rybny przy cerkwi Piatnickiej. W dniu dzisiejszym Ratusz oraz plac Ratuszowy pełnią rolę reprezentacyjną miasta.
W książce “Opisać Wilno” Tomasa Vencłowy czytamy:
“…Wilno dwa razy odwiedzał Piotr I (…). Małą cerkiew Piatnicką przy ulicy Wielkiej (…) zdobi tablica z czarnego marmuru, na której widnieje napis mówiący, że car ofiarował cerkwi chorągwie zdobyte na Szwedach i tu ochrzcił młodego Etiopczyka. Chłopca spotkał niezwykły los: został później generałem i był pradziadkiem największego rosyjskiego poety Aleksandra Puszkina”.
Przy Wielkiej 22 (lit. Didžioji g. 22) mieściła się pierwsza na Litwie drukarnia Franciszka Skaryny, w której w 1522 roku wydrukowano pierwszą książkę na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego pod tytułem “Mažoji kelionių knygelė” (pol. Mała książka podróżnika). Z domu przy Wielkiej 22 wyjechał w dniu 6 XI (25 X) 1824 r. do Rosji Adam Mickiewicz. W kamienicy pod numerem 22 mieszkał Euzebiusz Słowacki, ojciec Juliusza, profesor literatury, i sam Juliusz.
Ulica Zamkowa (lit. Pilies g.)
Na ulicy Zamkowej każdy dom ma swoją niepowtarzalną historię. Do takich należy gmach, w którym 16 lutego 1918 roku został podpisany akt Niepodległości Litwy w budynku Domu Sygnatariuszy przy Zamkowej 26 (lit. Pilies g. 26) (obecnie muzeum, w którym mieści się ekspozycja opowiadająca o historii odrodzenia niepodległości Litwy na początku XX wieku).
Na uwagę zasługuje najstarszy w Wilnie i jeden z najstarszych w Europie Wschodniej hotel “Narutis” mieszczący się w historycznym budynku przy Zamkowej 24 (lit. Pilies g. 24). Owiany romantyczną aurą hotel zachował swe średniowieczne oblicze. Jest elegancką oazą spokoju i pięciogwiazdkową przystanią przepychu w sercu Starego Miasta.
Na fasadzie domu Zamkowa 24 (Pilies g.) widnieje tablica z płaskorzeźbą J. I. Kraszewskiego. Napis głosi: ”W 1832 -1835 r. w tym domu mieszkał i tworzył wybitny pisarz i historyk… Józef Ignacy Kraszewski”.
Pod adresem Zamkowa 2, w okresie międzywojennym znajdowała się redakcja gazety „Słowa”, redagowanego przez Stanisława Cata-Mackiewicza.
Będąca sercem Wilna, wystawna i pełna bogatych sklepów i restauracji, reprezentacyjna ulica wileńskiego Starego Miasta tętni życiem dniem i nocą. Łączy ze sobą Katedrę Wileńską i Ostrą Bramę. Nic dziwnego, że jest najchętniej i najczęściej odwiedzanym przez turystów miejscem Wilna, wizytówką stolicy, centrum rozrywki i handlu. Stragany, kościoły i cerkwie, muzea oraz kawiarenki, tworzą szczególną atmosferę. Tu odbywa się wiele imprez, a największym przedsięwzięciem nawiązującym do dawnych tradycji jest gwarny Wileński Jarmark Kaziukowy.
Ulica Ostrobramska (lit. Aušros Vartų g.)
Ulica Otrobramska (lit. Aušros vartų g.) rozciąga się pomiędzy Ostrą Bramą (z jej słynącym cudami obrazem Matki Miłosierdzia) oraz skrzyżowaniem z ulicą Subocz (lit. Subočiaus g.). Wcześniej nazywała się Miednicką od nazwy traktu wiodącego do Miednik. Od zawsze grała ważną rolę w życiu Wilna. Tomas Venclova w swojej książce “Opisać Wilno” wspomina:
“Napoleon …wkroczył do miasta z honorami przez Ostrą Bramę – a więc nie od strony zachodniej, lecz południowej …”
Każdy z budynków tej ulicy to zapisana w ścianach historia. Znajdziemy tu wczesnobarokowy katolicki kościół św. Teresy, prawosławną cerkiew i monaster św. Ducha, dawny klasztor bazylianów i unicką świątynię Świętej Trójcy, w 1902 roku wzniesiono budynek Litewskiej Filharmonii Narodowej.
Będąca fascynującym świadkiem bogatej przeszłości ulica jest warta poznania.
