Obraz Matki Bożej Ostrobramskiej
Ostra Brama (lit. Aušros Vartai) jest najcenniejszym skarbem Wilna z jej słynącym z cudów i łask obrazem Matki Miłosierdzia. To właśnie on w szczególny sposób przyciąga turystów i pielgrzymów z całego świata.
Mapa Wilna (1576 r.)
Historia Ostrej Bramy rozpoczyna się wraz z rozbudową Wilna. W XV-XVI wiekach miasto otoczono murem obronnym. Powstało wtedy dziewięć bram miejskich, z których do dziś przetrwała tylko Ostra Brama.
Pierwsza wzmianka o bramie pochodzi z roku 1514. Brama nosiła wtedy nazwę “Miednicka”. Nazwa “Ostra Brama” (łac. Porta Acialis), wywodząca się od dzielnicy Ostry Koniec, pojawiła się w roku 1594 roku. Średniowiecznym zwyczajem na bramie umieszczono darzony czcią i szacunkiem obraz Matki Boskiej, którego opiece powierzano miasto wraz z jego mieszkańcami.
Matka Boża Ostrobramska
Obraz o wymiarach 163 x 200 cm przedstawia Matką Bożą z głową pochyloną nieco w prawo, z rękoma złożonymi do modlitwy. Jest to jeden z najciekawszych i rzadkich odwzorowań Maryi, gdyż, w odróżnieniu od większości obrazów, jest przedstawiona bez Jezusa na swoich rękach. Prawdopodobnie został wykonany w Wilnie przez jednego z nadwornych malarzy włoskich Zygmunta Augusta.
Obraz Matki Miłosierdzia jest najbardziej wymownym symbolem chrześcijaństwa na Litwie i najcenniejszym zabytkiem malarstwa ściennego znajdującego się na stałe w Wilnie. Pierwotnie był malowany na 8 dębowych deskach na gruncie kredowym farbami temperowymi (później obraz pokryto farbą olejną). Dzieło malarskie oddano pod opiekę karmelitów, którzy otrzymali obok bramy miejskiej parcelę na budowę kościoła i klasztoru. Przy obrazie zbudowali schody, małą galeryjkę i daszek z okiennicami dla osłony. Kościół pod wezwaniem duchowej nauczycielki karmelitów – św. Teresy, powstał w 1654 roku.
Kaplica Ostrobramska w Wilnie
Od połowy XVII wieku obraz Matki Ostrobramskiej zasłynął z cudów. Wierni pielgrzymowali do Niego z prośbami o uzdrowienie i łaski Boże, a w podzięce ofiarowali kruszec i ozdoby, a także wota dziękczynne w kształcie cudownie uzdrowionych części ciała, tabliczek dziękczynnych i in. Początkowo karmelici odprawiali msze święte przed cudotwórczym obrazem, a w 1671 roku zbudowali w tym miejscu drewnianą kaplicę w postaci łuku. Na czas budowy kaplicy obraz tymczasowo umieszczono w kościele św. Teresy. Po zakończeniu nowopowstałej kaplicy malowidło zostało uroczyście przeniesione i wyświęcone przez biskupa wileńskiego Aleksandra Sapiehę.
Początkowo wizerunek Madonny nie miał pozłacanej sukienki. Z biegiem czasu uzyskał ręcznie zrobioną, wykonaną przypuszczalnie przez wileńskich złotników, srebrną pozłacaną szatę, zakrywającą cały obraz za wyjątkiem twarzy i dłoni Matki Bożej. Na blachach wykute zostały motywy z kwiatów. Obrazowi przypisywano cudowną moc gaszenia pożarów – przetrwał bowiem bez uszczerbku niejeden pożar kaplicy i kościoła.
Fasada Kaplicy Ostrobramskiej
W 1712-1715 latach drewniana kaplica została zastąpiona kamienną. W 1829-1830 budowlę odrestaurowano dobudowując jednocześnie galerię ze schodami. Matkę Bożą Ostrobramską ukoronowano dwiema koronami. Dolna korona, miedziana i pozłacana, powstała około 1700 roku. Górna wykonana została około 1750 roku z pozłacanego srebra.
2 lipca 1927 r. obraz Panny Świętej uroczyście koronowano na placu Katedralnym w obecności Józefa Piłsudskiego, Ignacego Mościckiego oraz przedstawicieli władz kościelnych Litwy i Polski.
Do dnia dzisiejszego na pamiątkę tego wydarzenia na filarze pomiędzy oknami wisi tablica ofiarowana przez marszałka Piłsudskiego ze słowami ”Dzięki Ci Matko za Wilno”. Los koron jest nieznany.
Wota w Kaplicy Ostrobramskiej
W 1993 r. kaplicę odwiedził papież Jan Paweł II. Razem z wiernymi odmawiał tu różaniec i ofiarował “Papieską Złotą Różę” oraz “białą czapkę papieską”, bo poprzednia czerwona – “biskupia” była przesłana wcześniej.
Ścianę kaplicy Ostrobramskiej zdobi ponad 14 tys. wotów dziękczynnych ze złota i srebra, przypominających serduszka, figurki modlących się ludzi, ich oczy, ręce i nogi. Liczba wotów ciągle się zwiększała. Nie mieszczące się wota oraz dary symboliczne zostały przeniesione do skarbca, który czasem jest otwierany na prośbę zwiedzających. Największe i najcenniejsze wotum w kształcie księżyca z napisem “Dzięki Tobie składam Batko Boska za wysłuchanie próśb moich, a proszę Cię Matko Miłosierdzia zachowaj mnie nadal w łasce i opiece Swojej Przenajświętszej W.I.J 1849 roku” jest umieszczone poniżej obrazu pod rękoma Matki Boskiej i jest niejednokrotnie uwieczniane na kartkach i pamiątkach, mylnie odbierane jako część obrazu.
Dzisiejsza kaplica swój wygląd zawdzięcza pracom restauracyjnym przeprowadzonym w 1829 roku w stylu klasycystycznym. W 2010 roku w kaplicy przeprowadzono prace remontowe, które wywołały gniew i szok. W trakcie tych prac zostały zdemontowane drewniane zabytkowe drzwi, uszkodzono autentyczne ceramiczne płytki z 1932 roku, zmieniono poręcze, a zamiast nich zamontowano nowoczesne.
Stare ponad stuletnie schody, po których większość wiernych pielgrzymów wchodziła na kolanach, zastąpiono nowymi ze sztucznego granitu.
Wnętrze Ostrej Bramy – XIX w.
„Album Wileński” by J. K. Wilcziński (1806-1885)
Ostra Brama w Wilnie – XIX w.
Ostra Brama – 1904r., ©N. Ostankovic
Ostrobramska Pani znalazła miejsce w sercu wielu Polaków. Tu się modlili Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki i inni sławni Wilnianie. Zachwyt miejscem niejednokrotnie znajduje swoje odzwierciedlenie w ich twórczości. To Matka Boża Ostrobramska była największym wspomnieniem dzieciństwa Mickiewicza, to od Niej otrzymał on “cudowne uzdrowienie”, o którym wspomina w swojej epopei:
““Panno święta, co Jasnej bronisz Częstochowy
I w Ostrej świecisz Bramie! Ty, co gród zamkowy
Nowogródzki ochraniasz z jego wiernym ludem!
Jak mnie dziecko do zdrowia powróciłaś cudem,
(Gdy od płaczącej matki pod Twoją opiekę
Ofiarowany, martwą podniosłem powiekę
I zaraz mogłem pieszo do Twych świątyń progu
Iść za wrócone życie podziękować Bogu) (…)””
A. Mickiewicz “Pan Tadeusz”
